Στο πλαίσιο της διαβούλευσης για τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για τη δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ) από Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ),το Παράρτημα Δυτικής Μακεδονίας του ΓΕΩΤ.Ε.Ε, ανταποκρινόμενο στο θεσμικό του ρόλο, απέστειλε προς κάθε αρμόδιο φορέα τις παρατηρήσεις – προτάσεις του, έχοντας ως στόχο να συνεισφέρει εποικοδομητικά στο δημόσιο διάλογο.
Το κείμενο των παρατηρήσεων – προτάσεων αναφέρει αναλυτικά τα εξής:
I. ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα παγκοσμίως, με μεγάλες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Παράγοντες που σχετίζονται με, τη συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα, την αυξανόμενη κατανάλωση προϊόντων, καθώς και την παραγωγή υλικών νέας τεχνολογίας, ενισχύουν την ανάγκη αντιμετώπισης αυτού του ζητήματος.
H Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) αφορά το Σχέδιο για τη δημιουργία Δικτύου Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ). Όπως σημειώνεται στη μελέτη, πρόκειται για μονάδες στις οποίες θα γίνεται ενεργειακή αξιοποίηση δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων, που θα προκύπτουν από την επεξεργασία των Αστικών Στερεών Απόβλητων (ΑΣΑ).
Ως Απορριμματογενείς Ενεργειακές Πρώτες Ύλες (ΑΕΠΥ), ορίζονται τα απορριμματογενή ανακτώμενα στερεά καύσιμα και τα ενεργειακά υπολείμματα ικανής μέσης κατώτερης θερμογόνου δύναμης, τα οποία θα οδηγούνται προς ενεργειακή αξιοποίηση μέσω θερμικής επεξεργασίας (θεωρητικά μέχρι Κλάσης 3, δηλαδή μέσης θερμογόνου δύναμης και μέσης ποιότητας).
Τα δευτερογενή καύσιμα Κλάσης από 1 έως 3 συνήθως αναφέρονται α) σε καύσιμα SRF (Solid Recovered Fuel), που πληρούν συγκεκριμένες ποιοτικές προδιαγραφές (π.χ. EN 15359) και είναι πιο “καθαρά” και σταθερά σε ποιότητα και β) σε καύσιμα RDF (Refuse Derived Fuel), που είναι ένας πιο «χαλαρός» όρος που περιγράφει καύσιμο από επεξεργασμένα απορρίμματα, χωρίς υποχρεωτική τήρηση συγκεκριμένου ευρωπαϊκού προτύπου ποιότητας.
Τα εν λόγω καύσιμα ανακτώνται από μονάδες Μηχανικής – Βιολογικής Επεξεργασίας των υπολειμματικών σύμμεικτων αστικών αποβλήτων (ΜΕΑ και ΜΑΑ) και ενδεχομένως και από Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ). Υπάρχουν 1.200 εγκαταστάσεις ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων σε όλο τον κόσμο, με συνολική δυναμικότητα 310 εκατομμυρίων τόνων ανά έτος (UN, 2019).
Το μελετώμενο Σχέδιο αποτελεί την εφαρμοστική μελέτη του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) για την ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων και λειτουργεί ως ο οδικός χάρτης για την κατασκευή και λειτουργία ενός δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ΑΣΑ και ειδικότερα δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ σε εθνικό επίπεδο.
Στόχος του σχεδιασμού είναι τόσο η μείωση, έως το 2030, της ποσότητας των αστικών στερεών αποβλήτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΥ το πολύ σε 10% κ.β. των παραγόμενων ΑΣΑ, όσο και η συνακόλουθη προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, σε συμμόρφωση με τους σχετικούς όρους και προϋποθέσεις της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας και με εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες θα πρέπει πλέον να ενσωματώνουν ευθέως τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας.
Από τα ισοζύγια του ΕΣΔΑ κατέστη απολύτως σαφές, ότι μόνο με την εφαρμογή των ανώτερων ιεραρχικά μεθόδων διαχείρισης αποβλήτων αλλά χωρίς την εφαρμογή μεθόδων θερμικής επεξεργασίας των Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ), δεν μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος του μέγιστου ποσοστού διάθεσης σε ΧΥΤ 10% κ.β. της συνολικής παραγωγής ΑΣΑ.
Αξίζει να σημειωθεί η ΕΕ με την οδηγία ΕΕ 2018/850 θέτει τον στόχο του 10% προς επίτευξη μέχρι το 2040, ενώ η Ελλάδα μέχρι το 2030 (!), αν και το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης στη χώρα ανέρχεται περίπου σε 16% (ισοζύγια του ΕΣΔΑ, ανακοίνωση ΕΕ έτους 2024).
Ως περιοχή αναφοράς του σχεδίου, νοείται το σύνολο της χώρας, η οποία έχει χωριστεί σε τέσσερις Διαχειριστικές Ενότητες, όπου προτείνεται δεσμευτικά η δημιουργία έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ως εξής:
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Ροδόπης ή Ξάνθης (Δ.Ε.1.1) που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκη με δυναμικότητα 62.000 t/y.
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Κοζάνης (Δ.Ε.1.2): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας και μέρος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων με δυναμικότητα 288.000 t/y και μέση ετησία παράγωγη ηλεκτρικής ενεργείας 254 GWh. Κατ’ αρχάς δεύτερη σε δυναμικότητα σε επίπεδο χώρας που το έτος 2054 προβλέπετε να γίνει η πρώτη με 280.634 t/y.
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Αρκαδίας, Αχαΐας ή Ηλείας (Δ.Ε.2): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και μέρος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, με δυναμικότητα 154.000 t/y.
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Βοιωτίας (Δ.Ε.3.1): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας και μέρος της Αττικής με δυναμικότητα 186.000 t/y.
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης της Διαχειριστικής Ενότητας στην Περιφέρεια Αττικής (Δ.Ε.3.2): που θα υποδέχεται από μέρος της Περιφέρειας Αττικής, Βορείου Αιγαίου και μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου με τη μεγαλύτερη δυναμικότητα σε επίπεδο χώρας 356.000 t/y, που το 2054 προβλέπεται να γίνει δεύτερη σε δυναμικότητα με 279.681 t/y.
· Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Ηρακλείου (Δ.Ε.4): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από την Περιφέρεια Κρήτης και μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, με δυναμικότητα 140.000 t/y.
Σύμφωνα με τη μελέτη οι παραπάνω δυναμικότητες δύναται να διαφοροποιηθούν μη ουσιωδώς έως την έναρξη λειτουργίας των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης, εάν προκύψει τεκμηριωμένα τέτοια ανάγκη, λόγω επικαιροποίησης των δεδομένων παραγωγής ΑΕΠΥ.
Αναφορικά με την επιλογή τεχνολογίας για την ενεργειακή αξιοποίηση δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ, προκρίθηκε η επιλογή της καύσης (incineration) μέσω τεχνολογιών κινούμενης εσχάρας (moving grate). Η συγκεκριμένη τεχνολογία (moving grate) παραμένει η πιο ώριμη και αποδεκτή λύση (lowest project risk) στην Ευρώπη, επειδή «αντέχει» ανομοιογενές καύσιμο χωρίς έντονη προεπεξεργασία.
II. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ – ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
1. Με το σχεδιασμό που έχει προκριθεί ως βέλτιστος, σύμφωνα με τη μελέτη, υιοθετήθηκε ένα δίκτυο έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης σε επίπεδο χώρας. [Κεφάλαιο 1 – Σελίδα 4]
Επισήμανση: Η αναφορά είναι επιγραμματική και δεν εξηγείται επαρκώς γιατί υιοθετήθηκε ένα δίκτυο έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης σε επίπεδο χώρας. Είναι απορίας άξιο πως, σε όλα τα εναλλακτικά σενάρια του σχεδιασμού η ΠΕ Κοζάνης είναι πάντα επιλέξιμη και μάλιστα με τη δεύτερη σε δυναμικότητα (t/y) μονάδα μετά την Περιφέρεια Αττικής, ενώ παράγει τη δεύτερη μικρότερη ποσότητα ΑΕΠΥ σε επίπεδο χώρας (26.685 t/y με βάση την εκτίμηση δευτερογενών καυσίμων κλάσης έως 3 και λοιπών ΑΕΠΥ ανά Περιφέρεια για το έτος 2030).
Είναι σαφές ότι, το ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον της Δυτικής Μακεδονίας, καθιστά την επένδυση επιπλέον περιβαλλοντικό βάρος για την Περιφέρεια και την αδικεί σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας.
2. Όπως αναφέρεται στη μελέτη, το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από όλες τις μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης ΑΕΠΥ θα ανέρχεται σε 1.033 GWh. [Κεφάλαιο 4 – Σελίδα 14]
Επισήμανση: Η συνεισφορά των μονάδων θα καλύπτει το 2% της απαιτούμενης ενέργειας στο σύνολο της επικράτειας (51.800 GWh), σύμφωνα με το ισοζύγιο ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΔΜΗΕ, 2024). Η ουσιαστική συνεισφορά του σχεδίου αφορά την ανάγκη για οριστική διευθέτηση των χιλιάδων τόνων απόβλητων που παράγονται και όχι την ενεργειακή αυτάρκεια και αξιοποίηση του συστήματος παραγωγής ενέργειας.
3. Η πολυκριτηριακή ανάλυση που εφαρμόστηκε προκειμένου να αξιολογηθούν συγκριτικά τα τέσσερα σενάρια που εξετάστηκαν για τη δημιουργία ενός δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων σε επίπεδο χώρας, στη μελέτη παρουσιάζεται συνοπτικά. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 13]
Επισήμανση: Η πολυκριτηριακή ανάλυση και τα ποσοτικά μεγέθη για τα κριτήρια της κάθε ομάδας, ιδιαίτερα για τα κριτήρια: [F1] Οικονομική βιωσιμότητα (Leveliz Unit Cost), [E1] Ατμοσφαιρική ρύπανση, [S1] Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και απασχόλησης τοπικού πληθυσμού, [S2] Κοινωνική αποδοχή και [S4] Υποστήριξη των οικονομικών δραστηριοτήτων στις περιοχές ανάπτυξης, χρήζουν αναλυτικής και όχι συνοπτικής παρουσίασης, προκειμένου να κατανοηθούν τόσο η αναγκαιότητα του σχεδιασμού όσο και οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες. Επίσης είναι απαραίτητο να γίνει σαφές ποιες δεσμεύσεις αναλαμβάνουν τα ‘’συμβαλλόμενα μέρη’’.
4. Κατά την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ΣΜΠΕ, γίνεται σαφές ότι ακόμα και μετά την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων του πακέτου κυκλικής οικονομίας που θέτει τόσο η εθνική, όσο και η ενωσιακή νομοθεσία για τη διαχείριση των αποβλήτων, δεν φαίνεται από τις υφιστάμενες πρακτικές άλλων χωρών της ΕΕ, ότι είναι εφικτή η επίτευξη του στόχου μείωσης του υπολείμματος προς διάθεση σε ποσοστό μικρότερο του 10% κ.β., χωρίς την ένταξη της ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων στο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων της χώρας. Η κατασκευή μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης που θα διαχειρίζονται μέρος του δευτερογενούς καυσίμου κλάσης έως 3, και τις υπόλοιπες ΑΕΠΎ (λοιπά δευτερογενή καύσιμα κλάσης και το σύνολο των υπολειμμάτων ΑΣΑ), σε επίπεδο χώρας είναι η μοναδική βιώσιμη περιβαλλοντικά και τεχνικο-οικονομικά λύση για την επίτευξη του στόχου μείωσης του υπολείμματος προς διάθεση σε < 10% κ.β. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 3]
Επισήμανση: Η σειρά κατάταξης των μεθόδων αντιμετώπισης του προβλήματος των στερεών αποβλήτων με βάση τη μέγιστη εξοικονόμηση ενέργειας και πόρων, ξεκινώντας από την προτιμότερη, είναι: α) η μείωση, β) η επανάχρηση, γ) η ανακύκλωση, δ) η ανάκτηση (χώνευση, κομποστοποίηση), ε) η υγειονομική ταφή και η αποτέφρωση και τέλος, στ) η εναπόθεση σε χωματερές (Παγκόσμια Τράπεζα, 2012).
Κατά συνέπεια, η καύση απορριμμάτων δεν αποτελεί τη βέλτιστη μέθοδο ενεργειακής ανάκτησης, ούτε εξοικονόμησης φυσικών πόρων. Με την επιλογή της προτεινόμενης λύσης από τη ΣΜΠΕ, δημιουργείται σοβαρό εμπόδιο στην κυκλική οικονομία με κίνδυνο επιβράδυνσης στην ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης απορριμμάτων.
Σημειωτέον ότι το ΠΕΣΔΑ Δυτικής Μακεδονίας (2016) βρίσκεται ακόμα υπό αναθεώρηση για να προσαρμοστεί στους στόχους και τις κατευθύνσεις του ΕΣΔΑ 2020–2030 (π.χ. υψηλότερους στόχους ανακύκλωσης, μείωση ταφής, νέα έργα διαχείρισης βιοαποβλήτων κλπ), ενώ τη δεδομένη χρονική στιγμή τα ΠΕΣΔΑ όλων των Περιφερειών της χώρας βρίσκονται επίσης υπό αναθεώρηση με σκοπό την εναρμόνιση με το ΕΣΔΑ της περιόδου 2020-2030, καθώς επίσης και με τις απαιτήσεις της Εγκυκλίου του ΓΓΣΔΑ με ΑΠ ΥΠΕΝ/ΔΔΑ/114931/1863/07.11.2023.
5. Δεν παρουσιάζονται στη μελέτη αναλυτικά, η μακροοοικομική ανάλυση της μηδενικής λύσης, του βασικού σεναρίου και των εναλλακτικών δυνατοτήτων, τα κόστη επένδυσης (CAPEX), τα λειτουργικά κόστη (OPEX) και οι πηγές εσόδων (Revenues), για τον υπολογισμό του συνολικού καθαρού κόστους συστήματος (καθαρό αφού αφαιρεθούν πιθανά έσοδα από εξωτερικές πηγές) – LUC (χρέωση / τέλος ανάκτησης πλήρους κόστους) καθώς και η αξιολόγηση και ρεαλιστικότητα διαφόρων επενδυτικών σχεδίων που κατατέθηκαν από φορείς της αγοράς, στο πλαίσιο της Προκαταρκτικής Διαβούλευσης με την Αγορά. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 15]
Επισήμανση: Η οικονομική βιωσιμότητα και ρεαλιστικότητα υλοποίησης των μονάδων, τα κόστη επένδυσης, τα λειτουργικά κόστη και οι πηγές εσόδων, είναι απαραίτητο να παρουσιαστούν αναλυτικά, προκειμένου οι τοπικές κοινωνίες να ενημερωθούν για την οικονομική επιβάρυνση από τη διάθεση των απορριμμάτων στις μονάδες ΑΕΠΥ, καθώς και για την όποια οικονομική επιβάρυνση από ενδεχόμενες αστοχίες του εγχειρήματος.
6. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στη μελέτη, οι εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να σχεδιάζονται με γνώμονα να μεγιστοποιούν τα οφέλη προς την κοινωνία και ακόμη ο καθορισμός των εναλλακτικών λύσεων και η επιλογή της βέλτιστης λύσης, πρέπει να συνδέεται με τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής αποδοχής. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 17]
Επισήμανση: Δεν γίνεται σαφές πως μεγιστοποιούνται τα οφέλη για την κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας από την υλοποίηση του σχεδίου, ιδιαίτερα ως προς τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την απασχόληση του τοπικού πληθυσμού καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής μέσω της ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας (π.χ. ένταξη έργων στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης – Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας).
Ομοίως δεν είναι σαφές πως προεξοφλήθηκε η κοινωνική αποδοχή χωρίς να προηγηθεί διαβούλευση.
7. Για τον προσδιορισμό των πιθανών επιπτώσεων, το προτεινόμενο σχέδιο ανάπτυξης μονάδων ΑΕΠΥ, όπως αναφέρεται στη ΣΜΠΕ, υποβλήθηκε στο «κόσκινο» (screen) των πενήντα τριών κρίσιμων ερωτήσεων που συνθέτουν το εργαλείο διάγνωσης για τις αναμενόμενες περιβαλλοντικές μεταβολές, και καταλήγει ότι:
– σε 9 παραμέτρους είναι πιθανή η μεταβολή προς τη θετική κατεύθυνση (ΝΑΙ+),
