Σε μιά μικρή,άγωνη και τραχιά γωνιά της Δυτικής Μακεδονίας, στίς υπώρειες των λόφων της Νοτιοανατολικής πλευράς της ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ, εκεί που διέρχεται ο δρόμος Κοζάνης- Γρεβενών και Καστοριάς, πρίν απο 79 χρόνια, διαδραματίστηκε ένα απο τα ηρωικότερα ΕΠΗ της Εθνικής μας Αντίστασης κατά τωνφασιστών κατακτητών της Πατρίδας μας.
Μετά το τον νικηφόρο αγώνα στα Αλβανικά βουνά κατα των Ιταλών, ο Λαός μας ένοιωσε ταπεινομένος απο την Ναζιστοφασιστική εισβολή στη χώρα μας .
Ήλπιζε όμως πάντα πως δεν θα αργήσει η ώρα της δίκαιας τιμωρίας των βάρβαρων κατακτητών. Η ώρα του Απελευθερωτικού Αγώνα. Η επλίδα αυτή αναζωπυρώθηκα και γιγαντώθηκε απο την παρουσία και δράση των πατριωτών που συγκρότησαν ενα πυκνό δίκτυο ΕΑΜικών πυρήνων σε όλη τη Δυτική Μακεδονία.
Οι πυρωμένες καρδιές όλων των Σιατιστινών και των γύρω περιοχών, οι φλογισμένες από πατριωτικό ενθουσιασμό και ηρωική αυταπάρνηση δυνάμεις των μαχητών των ομάδων του μονίμου ΕΛΑΣ, αλλά και των 10/χιών του εφεδρικού, έγραψαν εκείνο το κρίσιμο τριήμερο του Μάρτη του 1943, ακόμα μια σελίδα της Μεγαλειώδους Εθνικής Αντίστασης του λαού μας κατά του Ιταλικού φασισμού και του ναζισμού, κυρίως χάρις στην καθοδήγηση των οργανώσεων του ΕΑΜ. και τη δράση του Ε.Λ.Α.Σ.
Θα γιορτάσουμε και φέτος την εν λόγω επέτειο αλλα αυτό δεν πρέπει να γίνεται μόνο απο τυπικό καθήκον αλλά και σαν αφορμή σαν ΧΡΕΟΣ των νεωτέρων γενεών για αναστοχασμό για το μεγαλείο εκείνης της τη γενιάς των προγόνων μας τη γενιά της καθολικής Εθνικής Αντίστασης , γιατί εκείνοι έζησαν με πραγματικά ιδανικά και αξίες , που απαρτίζουν το ηθικό φορτίο, το ωραίο περιεχόμενο μιας ζωής που αξίζει να τη ζει κανείς. Ο πατριωτισμός στην πιο υγιή του μορφή: Τήν αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη ,την αδελφοσύνη, την ισότητα, την πολιτική δημοκρατία στην ύψιστη βαθμίδα της, τη ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ, είναι οι αξίες που κέντρισαν κι εξόπλισαν τις συνειδήσεις όλων των αγωνιζόμενων Ελλήνων και της περιοχή μας μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ. Οι δυο νικηφόρες μάχες που περιγράφουμε σε αδρές γραμμές , χωρίς λεπτομερείς αναφορές σε στιγμές και ονόματα αγωνιστών, δεν προέκυψαν ως κεραυνός εν αιθρία, ούτε ήταν αποτέλεσμα κάποιας ευνοϊκής συγκυρίας της τύχης και της Ιστορίας. Είμαστε στο 1943, δυόμιση χρόνια μετά την κατάρρευση του Αλβανικού Μετώπου και την ήττα μας από τις δυνάμεις του Χιτλεροφασισμού και όλο αυτό το διάστημα έχουν λάβει χώρα στην Ελλάδα και την Ευρώπη γεγονότα που σηματοδότησαν το φρόνημα και τη συνείδηση του λαού μας . Όπως ήταν το κατέβασμα της σβάστικας από την Ακρόπολη από δυο θρυλικούς νέους αντιστασιακούς, τους : Μανώλη Γλέζο και Λάκη Σιάντα στις 31 Μαίου του 41. Το μαζικό αντιστασιακό επαναστατικό κίνημα της Γιουγκοσλαβίας από τον Ιούλιο του 41, από έναν φοβερό παρτιζάνο κομμουνιστή που είχε υπηρετήσει στον κόκκινο στρατό κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση τον Γιόζιπ Μπρος Τίτο , του οποίου οι επιτυχίες ήταν μηνύματα ενθάρρυνσης όλων των σκλαβωμένων βαλκάνιων, αλλά και όλων των λαών της Ευρώπης.
Στην Αθήνα ιδρύεται τον Ιούλιο το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Ε.Α.Μ.) με σκοπό την κινητοποίηση των εργαζομένων και την ίδρυση ενός Πανελλαδικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.), το οποίο τελικά προέκυψε ύστερα από δύο μήνες. Ήταν αποτέλεσμα εμπνευσμένων και συντονισμένων προσπαθειών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (Κ.Κ.Ε.), του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (Σ.Κ.Ε.), της Ελληνικής Λαϊκής Δημοκρατίας (Ε.Λ.Δ.) και του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (Α.Κ.Ε.) Στις 11 Σεπτεμβρίου ιδρύεται ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Στρατός (Ε.Δ.Ε.Σ.) με επι κεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Μία εβδομάδα αργότερα και η Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (Ε.Κ.Α.), του συνταγματάρχη Δημ. Ψαρρού. Όλες για Εθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών. Το Ε.Α.Μ. η μαζικότερη Πανελλαδική Οργάνωση με το Μανιφέστο της ,το «Τι είναι και τι θέλει το Ε.Α.Μ. γραμμένο από τη φλογερή πένα του Κομμουνιστή Διανοούμενου Δημήτρη Γληνού γίνεται ο κύριος φωτοδότης των σκλαβωμένων Ελλήνων και πυρπολεί τις ψυχές και τις οπλίζει με θάρρος και ορμή. Γρήγορα κατατάσσονται και δυναμώνουν τις τάξεις του στρατιωτικού σκέλους του ΕΑΜ , τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό. Τον θρυλικό Ε.Λ.Α.Σ. ο οποίος έγινε ο σκληρός και δίκαιος τιμωρός των ξένων κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους. Στην Αθήνα, τον Σεπτέμβριε του 42 μια οργάνωση νέων ανατινάζει τα γραφεία της φιλοφασιστικής οργάνωσης Ε.Σ.Π.Ο. Τον Νοέμβριο αρχίζει από το Στάλινγκραντ η αντίστροφη μέτρηση για τις χιτλερικές ορδές. Περικυκλώνεται και αιχμαλωτίζεται η 6η στρατιά των Γερμανών του Πάουλους. Η ηρωική αντίσταση του Κόκκινου Στρατού και του Σοβιετικού Λαού γεμίζει με ελπίδες και θάρρος όλους τους δημοκρατικούς ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Μέχρι τότε παρακολουθούσαν σαστισμένοι τις επελάσεις των Γερμανών.Απο εκείνη τη στιγμή ενισχύεται και το ηθικό των συμμάχων και αρχίζουν το συντονισμό τους κατά του Άξονα. Στην Ελλάδα η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου με την την κοινή δράση του Ε.Λ.Α.Σ. του Ε.Δ.Ε.Σ. και των Άγγλων ανυψώνει ακόμα περισσότερο το ηθικό του Λαού μας και όλων των συμμαχικών δυνάμεων. Το Ε.Α.Μ. με κινητήρια δύναμη των οργανώσεών του το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας , συγκροτεί Επιτροπές και πυρήνες σε όλη την Ελλάδα. Η Πατριωτική του διακήρυξη άγγιξε την ψυχή κάθε Έλληνα ανεξάρτητα από την προηγούμενη πολιτική του τοποθέτηση. Η φλογερή του διακήρυξη μίλησε στην ψυχή του Λαού. Και πώς θα μπορούσε να αγνοήσει κανείς τέτοιο κάλεσμα : « ΦΙΛΕ ΠΑΤΡΙΩΤΗ ! … Μην μένεις λοιπόν αργός, δούλεψε αγωνίσου, πάλεψε. Σε περιμένει η νίκη , η λευτεριά, η πολιτισμένη ζωή , η ευτυχία. Από τα βάθη της τρισχιλιόχρονης Ιστορίας σε ατενίζουν οι πρόγονοί σου, οι ήρωες , οι μάρτυρες, οι αγωνιστές του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας οι Αγωνιστές και οι Ήρωες του 21, οι ήρωες των Αλβανικών Βουνών. Μη ντροπιάσεις την Ιστορία σου και μην προδώσεις τον εαυτό σου. ΓΙΝΟΥ ΚΙ ΕΣΥ ΕΝΑΣ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ μαζί με όλα τα αδέρφια σου. ΕΜΠΡΟΣ όλοι οι Έλληνες ,όλοι οι ζωντανοί άνθρωποι τούτης της Γής ενταχθείτε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» . Ποιος θα μπορούσε να αντισταθεί σε τέτοιο προσκλητήριο αλήθεια!!!. Αυτό το κάλεσμα βρήκε μυριάδες αποδέκτες σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.! Και στη Δυτική Μακεδονία συνήγειρε το Λαό και ιδιαίτερα στις περιοχές Σιάτιστας, Γρεβενών , Βεντζίων , Βοίου, Καστοριάς βρήκε παλλαϊκή απήχηση. Οι νέοι στρατολογήθηκαν με ενθουσιασμό και αποτέλεσαν βασική δύναμη στις συγκρούσεις με τους φασίστες κατακτητές. Οι αξιωματικοί- καπετάνιοι με τους μαχητές τους έδωσαν πυκνές και πάντα νικηφόρες μάχες. Οι εφεδροελασίτικες δεκαρχίες , δρούσαν επίσης καταλυτικά, αξιοποιώντας τα από τη λήξη του πολέμου κρυμμένα όπλα και τα πολεμοφόδια με τους ψυχομένους αντάρτες. Στο συγκρότημα των Τασιανόπουλου, Φωτεινού και Σκοτίδα που δρούν στην περιοχή Γρεβενών και Βοϊου, η στρατολόγηση νέων είναι αθρόα. Οι ομάδες των Παλαιολόγου(Δημ. Ζυγούρα) , Καραϊσκάκη (Δημ. Χαρισιάδη) και Θ. Βενετσανόπουλου στη Σιάτιστα , ιδιαίτερα μετά την αφόπλιση του αστυνομικού τμήματος , από την ομάδα του Τασιανόπουλου, δημιουργούν κλίμα σύγχυσης και φόβου στους Ιταλούς οι οποίοι τρομοκρατημένοι από αυτήν τη δράση των Ανταρτών παίρνουν τη φινάντσα τους από τη Σιάτιστα και την μεταφέρουν στη Νεάπολη και από κεί αμέσως μετά στην Καστοριά. Η εκκένωση της Σιάτιστας από τους Ιταλούς, ο αφοπλισμός του Αστυν/κού Τμήματος, η εμφάνιση της ομάδας του τακτικού Ε.Λ.Α.Σ. με καπετάνιο τον Καραϊσκάκη και με τα 19 Σιατιστινούς μαχητές οι οποίοι πήραν μέρος με καθοριστικό αποτέλεσμα στην έκβαση των μαχών Βίγλας Φαρδυκάμπου, η πρόσφατη νίκη του Ε.Λ.Α.Σ. ΚΑΤΆ ΤΩΝ Ιταλών στο Σνίχοβο Γρεβενών (σημερινό Δεσπότη) και το συνολικό αντιφασιστικό κλίμα που αναπτύσσονταν στην Ευρώπη δημιούργησε στο λαό της Σιάτιστας και της γύρω περιοχής ψυχολογία Επαναστατική και όλοι ήταν αποφασισμένοι να προσφέρουν στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα και τη ζωή τους ακόμα. Όλοι νέοι, γέροι ακόμα και τα γυναικόπαιδα μπήκαν στον ΑΓΩΝΑ. Και να η ώρα έφτασε . Οι τριατατικοί υπάλληλοι, αείμνηστοι Σιατιστινοί, Γιάννης Μάλαμας και Γιώργης Στεργίου πήραν την πληροφορία από τον Γερμανό φρούραρχο του Αμυνταίου Έμπνερ ,μυημένο στην Ελληνική Εθνική Αντίσταση, αντιναζιστή, και τη στέλνουν μέσω Ε.Α.Μ. Κοζάνης στο Ε.Α.Μ. Σιάτιστας ότι : « στις 3 Μαρτίου ιταλική φάλαγγα από 10 αυτοκίνητα και ένα λόχο πλήρως εξοπλισμένο θα περάσει από το Μπουγάζι με προορισμό ή τη Σιάτιστα ή τα Γρεβενά. Η Επιτροπή Ε.Α.Μ. Σιάτιστας αποτελούμενη από τους Γεώργιο Μέντζα, Γεώργιο Σίμο, Γεώργιο Σιάσιο, Γιάννη Πολύζο και Χαρίλαο Βανίδη αξιολογεί την πληροφορία και αμέσως βαράει συναγερμό. Πρώτα στα μέλη του Ε.Α.Μ. και στη συνέχεια σ όλο το λαό της πόλης. Η νεολαία πρώτη ξεσηκώθηκε και δήλωσε μαζικά ολόψυχη συμμετοχή σε κάθε επαναστατική πολεμική δράση κατά των κατακτητών. Μαζεύτηκαν αμέσως περι τα 50 όπλα και φυσίγγια από τα κρυμμένα από τους σιατιστινούς στρατιώτες μετά την κατάρρευση του Μετώπου. Ειδοποιήθηκαν αμέσως και οι δεκαρχίες των Βεντζίων και Βοϊου να είναι σε επιφυλακή για το ενδεχόμενο να αποκόψουν πιθανές ενισχύσεις της φάλαγγας από ιταλικές δυνάμεις που στρατοπέδευαν στα Γρεβενά. Ο λαός της Σιάτιστας οιστρηλατημένος από τα φλογερά πατριωτικά λόγια του Υψηλάντη (Αλέκου Ρόσιου), ο οποίος αναδείχτηκε σε ηγετική μορφή της Εθνικής αντίστασης , αποφασίζει ομόθυμα: Οι Ιταλοί ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΟΥΝ.. Το βράδυ της ίδιας μέρας πιάνουν θέσεις στο γεφύρι της Μπόσκας οι δεκαρχίες του Ε.Λ.Α.Σ. συγκροτημένες και πανέτοιμες με επι κεφαλής τον Υψηλάντη αλλά και την καθοριστική συμμετοχή των ομάδων του μονίμου Ε.Λ.Α.Σ. των : Στέλιου Κατσόγιαννου ,ο οποίος είχε και τη γενική εποπτεία, του Καραϊσκάκη (Δημ. Χαρισιάδη) και του Μαρκου Τσιούκρα με την ομάδα των Σιατιστινών του μονίμου Ε.Λ.Α.Σ. Αλλά και την καθοριστική συμμετοχή των ομάδων του μονίμου ΕΛΑΣ του Στέλιου Κατσόγιαννου, Καραϊσκάκη και Τσιούκρα. Όλα έτοιμα και όλοι σε εγρήγορση. Νυχτώνει αλλά τα αυτοκίνητα δεν ακούγονται πουθενά. Καθώς τους πήρε η νύχτα στην ξηρολίμνη τους Ιταλούς φοβήθηκαν να συνεχίσουν και γύρισα στην Κοζάνη. Την άλλη μέρα 4 Μαρτίου και ώρα 8:00 εμφανίζονται στον ορίζοντα στο μπουγάζι. Εν τω μεταξύ μέχρι τα χαράματα μετακινήθηκαν όλες οι δυνάμεις από τη θέση Μπότσκα προς το γεφύρι της Βίγλας. Από κει θα περνούσε η φάλαγγα. Παίρνουν θέσεις όλοι σε άνοιγμα 500 μέτρων ώστε η φάλαγγα ολόκληρη να εγκλωβιστεί. Η ενέδρα έπρεπε να πετύχει 100%. Τα αυτοκίνητα μπαίνουν στον κλοιό αλλά μακρύτερα από ότι είχε υπολογιστεί και δίνεται το σύνθημα για επίθεση. Οι Ιταλοί αιφνιδιάζονται από τους πρώτους πυροβολισμούς κατεβαίνουν από τα αυτοκίνητα και όσοι δεν τραυματίστηκαν παίρνουν θέσεις μάχης και αντιστέκονται στα καταιγιστικά πυρά των μαχητών μας. Το 10ο αυτοκίνητο προλαβαίνει και επιστρέφει στην Κοζάνη και ειδοποιούν τους δικούς τους στα Γρεβενά και τη Λάρισα για τον εγκλωβισμό της φάλαγγας. Η μάχη φουντώνει, ακούγεται πανδαιμόνιο σε όλο το Μπουγαζι και οι οιμωγές των τραυματισμένων Ιταλών κλονίζουν το ηθικό των υπολοίπων πού κρύφτηκαν κάτω από τα αυτοκίνητα. Οι δικοί μας με ελλιπή οπλισμό αλλά με πείσμα και απαράμιλλη γενναιότητα καθηλώνουν τους αμυνόμενους και δημιουργούν κλοιό που τους σφίγγει αδυσώπητα. Όσοι ήταν στα πρώτα αυτοκίνητα παραδίδονται ενώ από τα δύο τελευταία οχυρώθηκαν καλύτερα και αντιστέκονται λυσσαλέα. Οι Σιατιστινοι πολεμούν με ότι κρατούν στα χέρια, όπλα, γκραδες, χειροβομβίδες, πέτρες , ξιφολόγχες , σώμα με σώμα. Μετά από δίωρη σύγκρουση η μάχη κρίθηκε. Οι Ιταλοί παραδίδονται, σιγά-σιγά μην μπορώντας να κάνουν οτιδήποτε άλλο, αφού από πουθενά δεν ήταν δυνατόν να τους έρθει σύντομα βοήθεια. Ο απολογισμός της μάχης δείχνει και το μέγεθος του θάρρους και της αποφασιστικότητας των μαχητών μας. 132 στρατιώτες Ιταλοί αιχμάλωτοι με τον οπλισμό τους μαζί και ο πρώην φρούραρχος της Νεάπολης Αυρήλιο που τουφεκίστηκε αυθημερόν καθώς διακινήθηκαν όλοι οι αιχμάλωτοι προς το Παλαιόκαστρο, τραυματίες 15 και δύο νεκροί. Δικοί μας τέσσερις τραυματίες, ο ηρωικός μαχητής Λιαμας Μπούρτσος Ζήσης με διαμπερές κοιλιακό τραύμα , ο Ιωάννης Σφενδόνης, ο Γεώργιος Κώτσικας και ο Δημήτρης Τιούκαλιας. Πολύτιμα λάφυρα, 9 αυτοκίνητα και μια μοτοσυ-κλέτα, δύο βαριά πολυβόλα 12 οπλοπολυβόλα, δύο όλμους , 140 τυφέκια Brenda, πολεμοφόδια σφαίρες και χειροβομβίδες άρβυλα και τρόφιμα. Εξοπλισμός τέλειος για την επόμενη μάχη που έτσι κι αλλιώς θα προέκυπτε μετά την αιχμαλωσία του λόχου με τα 9 αυτοκίνητα της Βίγλας . Τις ίδιες ώρες που γινόταν η μάχη στη Βίγλα, στη δυτική πλευρά του Αλιάκμονα οι ελασίτικες δεκαρχίες των γειτονικών χωριών Ταξιάρχη Αγίου Γεωργίου Κοκκινιάς με πυρά πυκνά, καταιγιστικά καθήλωσαν μιά εχθρική φάλαγγα από τέσσερα επιταγμένα αυτοκίνητα που είχαν σπεύσει με στρατιώτες και εφόδια προς βοήθεια του λόχου πού εξουδετέρωσαν οι δικοί μας πρίν λίγες ώρες . Η μάχη αυτή έληξε με απώλειες των Ιταλών με πέντε τραυματίες, κανείς από τους δικούς μας. Αυθημερόν στις 2:00 το μεσημέρι από τα Γρεβενά ξεκινάει ένα ιταλικό τάγμα με 650 άνδρες, υπεροπλισμένο με πολυβόλα όλμους πυροβόλα και μεταγωγικά εκστρατεύει κατά της Σιάτιστας. Έχουν μάθει τα άσχημα μαντάτα και είναι αποφασισμένοι να εκδικηθούν. Φτάνουν το βράδυ στη γέφυρα του Αλιάκμονα αλλά στρατοπεδεύουν στους γύρω λόφους προς τον Ταξιάρχη. Η κίνησή τους ήταν αναμενόμενη και για αυτό οι οργανώ-σεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ όλη τη νύχτα ετοιμάστηκαν πυρετωδώς για τη σύγκρουση της επόμενης μέρας 5/3/43. Από το Βόϊο , Πεντάλοφο Τσοτύλι και Ανθοχώρι, από τη μια και από το Σπήλιο, Ζιάκα και Μέγαρο Γρεβενών οι ανταρτικές ομάδες του μόνιμου ΕΛΑΣ και οι δεκαρχίες κινητοποιούνται και κατευθύνονται τρέχοντας να βοηθήσουν τη Σιάτιστα που θα δεχθεί την επίθεση του ιταλικού τάγματος. Πιάνουν θέσεις στις γύρω περιοχές, οι γυναίκες και ο άμαχος πληθυσμός συνδράμουν με όποιο τρόπο μπορούν τους μαχητές που σπεύδουν για την επόμενη σύγκρουση στη Σιάτιστα. Οι οργανώσεις καλούν το λαό σε παλλαϊκή κινητοποίηση . Η ανταπόκριση είναι καθολική αφού ακόμα και τα αμούστακα παιδιά και οι υπερήλικες άνδρες μπήκαν με ενθουσιασμό στην Πολεμική προετοιμασία. Οι γέροι ξανάνιωσαν και τα παιδιά ανδρώθηκαν μέσα σε μία μέρα. Μέθυσαν από τη χαρά της νίκης στη Βίγλα και βρέθηκαν όλοι ετοιμοπόλεμοι. Οι ομάδες των Ρόσιου Κατσογιαννου, Χαρισιάδη, από βραδίς πήραν θέσεις μάχης σε διάφορα σημεία στις πλαγιές των λόφων γύρω από το Φαρδύκαμπο. Οι Ιταλοί με το χάραμα της μέρας περνούν τον Αλιάκμονα μετά από ολιγόλεπτες παρενοχλήσεις που δέχτηκαν από τις πλευρικές θέσεις των ανταρτών. Το στρατηγικό σχέδιο των δικών μας είναι να τους αφήσουν να μπούν στο Φαρδύκαμπο και εκεί να κυκλωθούν, φτάνουν στο σταυροδρόμι, ξεπεζεύουν και ετοιμάζονται για την επέλαση. Οργανώνουν τη δύναμη πυρός και ξέροντας πως έχουν τεράστια υπεροπλία νοιώθουν σίγουροι για την έκβαση της σύγκρουσης. Σκέφτονται να ξεμπερδέψουν γρήγορα, να καταλάβουν τη Σιάτιστα και να τιμωρήσουν παραδειγματικά τον αγέρωχο λαό της, να απελευθερώσουν τον αιχμαλωτισμένο λόχο και να καταλάβουν το Μπουγάζι για να διευκολυνθεί η διέλευση της Μεραρχίας Πινερόλο που θα ερχόταν από τη Λάρισα να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στη Δυτική Μακεδονία. Οι υπερασπιστές της Σιάτιστας όμως και οι μαχητές όλων των ομάδων που έσπευσαν σε βοήθεια έχουν διαφορετική γνώμη και απόφαση. Αποφάσισαν να τους τσακίσουν και να σώσουν για άλλη μία φορά τη Σιάτιστα από τον εχθρό όπως πριν 31 χρόνια από τους Τούρκους στις 4 Νοεμβρίου του 1912 οι πρόγονοί μας. Το μεσημέρι μετά από ημίωρη προετοιμασία οι Ιταλοί προωθούνται σε θέσεις βολής πολυβόλου από τις θέσεις των δικών μας δυνάμεων. Από την ομάδα της Συκιάς δίνεται το πρώτο χτύπημα κατά του εχθρού και η μάχη ανάβει. Μία κόλαση πυρός από τις καταιγιστικές βολές εκατέρωθεν και τον ορυμαγδό των ιταλικών όλμων που έπεφταν στις πλαγιές των βουνών . Η κοιλάδα αντιβουίζει πολλαπλασιάζοντας εκκωφαντικά το θόρυβο. Οι ιταλοί καθηλώνονται για λίγο και μετά ξανακάνουν έφοδο και προωθούνται γρήγορα με την υποστήριξη πυκνών πυρών από το πυροβολικό τους. Κατευθύνονται πάνω και αριστερά προς τη Συκιά σ την πλαγιά του Μπούνου. Λυγίζουν προς στιγμή οι δικοί μας και οι εχθροί φτάνουν σε απόσταση 300 μέτρων από τα πρώτα σπίτια της Γεράνειας στο αντέρεισμα της ράχης που δεσπόζει πάνω από το Φαρδύκαμπο. Όλοι αναλογίζονται την τύχη της πατρίδας, τα σπίτια τους , τις οικογένειές τους, σκέφτονται πως είναι η πιο κρίσιμη στιγμή . «ΝΥΝ ΥΠΕΡ ΠΑΝΤΩΝ Ο ΑΓΩΝ» και αναθαρρούν ξαφνικά με την εμφάνιση των πιο θαρραλέων. Εκείνη τη στιγμή εκτυλίχτηκε ένα σωτήριο περιστατικό το οποίο μπορεί και να καθόρισε την τροπή της διεξαγόμενης μάχης. Σε μικρή απόσταση από τους προωθημένους Ιταλούς στη ράχη της «Συκιάς» δύο απλοί πολίτες , ο Γιάννης Στεργίου ( Ραχαίος εξ αιτίας της ηρωικής συμβολής του στη ΡΑΧΗ της Συκιάς)) και ο Νικόλας Μάνιος του Δημ., κρυμμένοι σε μια ξερολιθιά κουβαλούν στις τσέπες τους χειροβομβίδες, λάφυρα από την χθεσινή νίκη. Ο Γιάννης αψηφώντας τον κίνδυνο απασφαλίζει με επιτυχία και πετάει τις χειροβομβίδες όλες όσες έβγαζε από τις τσέπες του και ο Νικόλας με ταχύτητα τη μια μετά την άλλη πανικοβάλ-λοντας και τρέποντας τους Ιταλούς σε οπισθοδρόμηση. Εκεί αντιστρέφεται το κλίμα και γίνεται αστραπιαία αντεπίθεση από τις ομάδες του Ρόσιου, του Ρούνη ,του Καραϊσκάκη, του Δηλαβέρη και άλλων από τον Μπούνο και τις Τσιπουτούρες με την ιαχή «ΑΕΡΑ» και με απανωτές χειροβομβίδες καθηλώνουν τους Ιταλούς για λίγο και στη συνέχεια με συντονισμένα πυρά τους αποκρούσουν, τους τρέπουν σε φυγή τους πανικοβάλλουν και τους αναγκάζουν να επιστρέψουν στη βάση τους. Μέσα σε 15 λεπτά κρίθηκε η τύχη της Σιάτιστας. Ήταν η πιο κρίσιμη φάση της μάχης που η έκβασή της κρίθηκε ακριβώς στο σημείο που ο πανικός που δημιουργήθηκε στους μαχητές μας για λίγο, αντιστράφηκε από την ηρωική μέχρι αυτοθυσίας υπεράσπιση των θέσεων από τους πιο ψύχραιμους, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες στιγμές. Η Σιάτιστα σώθηκε προσωρινά. Όσες ώρες διαρκούσε αυτή η επίθεση των Ιταλών οι ομάδες των Βεντζίων και του Βοϊου προωθήθηκαν , τους πλευροκόπησαν και τους χτυπούσαν ανηλεώς. Τα μεταγωγικά τους δέχτηκαν τα πρώτα πυρά και τα ζώα έκοψαν τα λουριά και ξεχύθηκαν αφηνιασμένα στη γύρω περιοχή. Ώσπου να ανασυνταχθούν οι εχθροί έπεσε η νύχτα και το βαθύ σκοτάδι διέκοψε τη μάχη. Οι περισσότεροι μαχητές μας τη νύχτα καταπονημένοι αποσύρθηκαν από τις θέσεις τους και πήγα στα σπίτια τους για λίγη ξεκούραση και ανεφοδιασμό αλλά ηι εγκατάλειψη θέσεων ήταν τέτοια που αν οι Ιταλοί αποφάσιζαν να φύγουν ή να κινηθούν προς τη Σιάτιστα μπορούσαν να το κάνουν εύκολα κι ευτυχώς δεν το σκέφτηκαν .Το πρωί πριν φέξει ακόμα, όλοι επέστρεψαν στις θέσεις τους ξεκούραστοι μαχητικοί και σε αριθμό διπλάσιοι από χθες. Έτσι την άλλη μέρα οι Ιταλοί βρίσκονται περικυκλωμένοι από διπλάσιες δυνάμεις. Πέρα από τον Αλιάκμονα γίνεται ένα αδιαπέραστο φράγμα που κόβει το δρόμο για υποχώρησή τους προς τα Γρεβενά. Με τις ανταρτοομάδες των επαρχιών Γρεβενών , Βεντζίων και Βοϊου, των Φωτεινού Χείμαρρου Σκοτίδα Λιάκου, συρρέουν και ομάδες οπλισμένων χωρικών και αμάχων που θέλουν να βοηθήσουν. Ο εχθρός βρίσκεται σε σιδερένιο κλοιό. Οι όροι τώρα αντιστράφηκαν και οι Ιταλοί από επιτιθέμενοι έγιναν αμυνόμενοι. Η μάχη αρχίζει άγρια και εκ του συστάδην. Ορισμένες ομάδες ανταρτών πλησίασαν στα 100 μέτρα. Από πετυχημένες βολές του αείμνηστου πολυβολητή Δηλιαβέρη εξουδετε-ρώνεται το πυροβολικό των εχθρών και δεν ξαναβάλλουν προς τους άμαχους που ήταν μαζεμένοι στις πλαγιές και παρακολουθούσαν τη μάχη φωνάζοντας. Όλοι έχουν την αίσθηση ότι η μάχη έχει κριθεί. Και οι Ιταλοί το ίδιο, αλλά κάνουν μια απεγνωσμένη και λυσσαλέα προσπάθεια! Πυροβολούν με όλες τις δυνάμεις τους γύρω – γύρω. Είναι πλέον κυκλωμένοι και βάλλονται πανταχόθεν. Ο κλοιός περισφίγγεται αμείλικτα. Είναι καθηλω-μένοι και χωρίς καμιά ελπίδα βοήθειας από πουθενά. Τα αεροπλάνα τους που προσπάθη-σαν να τους ρίξουν ενισχύσεις σε τρόφιμα και πολεμοφόδια, αστόχησαν και τα’ριξαν στα δικά μας στρατόπεδα. Η μεραρχία Λάρισας βρήκε τη γέφυρα των Σερβίων καμένη από τους Ελασίτες των Σερβίων και δεν θα’ρθει για βοήθειά τους, παρά μετά από ημέρες. Αντιστέκονται απεγνωσμένα, δεν έχουν καμιά ελπίδα. Το σούρουπο τους βρίσκει αποκα-μωμένους από τη δίψα, την πείνα και την απογοήτευση. Άρχισαν να σκέφτονται τη μοίρα τους. Με το προχώρημα της νύχτας κάποιοι από τους δικούς μας πλησίασαν το στρατόπεδο των Ιταλών κρυφά. Άκουσαν να συζητούν έντονα και με αντιθέσεις οι αξιωματικοί του Τάγματος. Εκμεταλλευόμενοι τη σύγχυση, το φόβο και την απογοήτευση που επικρατούσε στις τάξεις του εχθρού οι δικοί μας αντέδρασαν! Ο Παλαιολόγος σκέφτηκε αστραπιαία να τους προτείνει με τα λίγα Ιταλικά που γνώριζε τους κάλεσε, την πρότασή του την επανάλαβε και ο Κώστας Χατζηζήσης. Αλλά ένας ακόμα θαρραλέος ή πιο θρασύς – δύσκολα τα όρια σε τέτοιες στιγμές – επανέλαβε ακόμια πιό δυνατά: να παραδοθούν. Τον εξέλαβαν για αξιωματικό του στρατού μας. Δεν ήταν παρά ένας πρώην λοχίας του Αλβανικού μετώπου, ο Χρήστος Μάνιος. Συνέχισε με το ίδιο θράσος τη διαπραγμάτευση να παραδοθούν χωρίς να τους πειράξουν, καταθέτοντας τα όπλα τους δυο -δυο στην άσφαλτο.. Τελικά πείστηκαν, παραδόθηκαν με τον οπλισμό τους. Όταν όμως διαπίστωσαν ότι παραδόθηκαν σε ένοπλους πολίτες και λιγοστούς αντάρτες δεν το χώρεσε ο νους τους. Ήταν όμως πλέον αργά. Τους ανέλαβαν στη συνέχεια οι επικεφαλής των τμημάτων που πολιορκούσαν το Ιταλικό τάγμα, ο Αλέξιος Ρόσιος (Υψηλάντης ) και ο Δημήτριος Ζυγούρας (Παλαιολόγος). Οι Ιταλοί στρατιώτες και αξιωματικοί ρακένδυτοι , ελεεινοί και ταπεινωμένοι παρήλασαν την άλλη μέρα, μπρος στα οικτίρμονα βλέμματα των Σιατιστινών. Διακινήθηκαν στη συνέχεια στο Ζιουπάνι και δεν ήταν μόνο 603, όπως το θέλει ο λαϊκός στίχος. Ήταν 650 (60 απ’ τους τραυματίες και 38 νεκροί). Από τηνΕλληνική πλευρά απώλειες 4 νεκροί: Γούτας Παναγιώτης, Ώττας Γεώργιος, Παπαγιάννης Θύμιος, από τον Αι Γιώργη . Από τους άμαχους η Γκερεχτέ Περιστέρα, από βόμβα του εχθρικού αεροπλάνου. Τραυματίες της μάχης : 11 .Καινάρης Χαρίσιος , Τζώνος Χρίστος , Μάνιος Νικόλαος , Καρακουλάκης Ιωάννης και Γκουρομίσιος Κώστας (Ξιάλης),Σιατιστινοί. Χονδρογιάννης Κώστας, Κυρατζόπουλος Χρήστος, Ζησόπουλος Νίκος (απο Κυδωνιές). Αδάμος Στέργιος (Κυπαρίσι),Σαράντης Δημήτριος ( Άγιος Γεώργιος), Γκοτζαμάνης Κώστας (Αγία Σωτήρα),Συγκολίτης Θανάσης (Κληματάκι). Δεν ήταν εύκολο να δώσω μέσα σε λίγες σελίδες με κάθε λεπτομέρεια όσα διαδραματίστηκαν, λεπτό προς λεπτό και τις αναφορές των προσώπων όλων όσοι πήραν μέρος, από όποιο πόστο και όποια θέση πολέμησαν. Είναι δύσκολο ακόμα και για κείνους που ήταν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων να αναπλάσουν με κάθε λεπτομέρεια το ιστορικό των τριών ημερών των μαχών Βίγλας – Φαρδυκάμπου. Την ουσία προσπάθησα να δώσω κι αυτή είναι ότι ο «Φαρδύκαμπος» σαν ένα ηρωικό κατόρθωμα των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης , αλλά και της καθολικής συμμετοχής του Σιατιστινού λαού και των κατοίκων της περιοχής μας ως ιστορικό γεγονός, με μεγάλη σημασία για όλη την Ελλάδα αλλα και για όλη την Ευρώπη. Το γεγονός μεταδόθηκε τις επόμενες μέρες από τα συμμαχικά ραδιόφωνα και διαλαλήθηκε η νίκη μας σ’ όλους τους σκλαβωμένους λαούς, ως παράδειγμα αρετής και αγώνα κατά του φασισμού. Ο Φαρδύκαμπος ήταν η πρώτη θρυλική κατά του Άξονα νικηφόρα μάχη, μετά το πετυχημένο σαμποτάζ των συντονισ-μένων αντιστασιακών οργανώσεων και των Άγγλων στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου Γι’ αυτό και είναι χρέος μας να την τιμούμε αυτήν την επέτειο παλλαϊκά. Είναι χρέος μας να τιμούμε τους αγώνες και τις θυσίες όσων αγωνίστηκαν δίνοντας και τη ζωή τους για τα υψηλά ιδανικά της Εθνικής Ανεξαρτησίας και Υπερηφάνειας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και για την ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση των νέων μας για μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ελεύθερη, πιο δημοκρατική. Στα οράματα εκείνης της ηρωικής γενιάς , της Εθνικής Αντίστασης , πρέπει να βρίσκουμε την πηγή για κάθε ουσιαστικό προβληματισμό , για αγωνιστική στάση ζωής στη σημερινή λειψή και άνυδρη από ιδανικά και αξίες κοινωνική πραγματικότητα σε εθνικό, ευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Ας μη διαφεύγει ποτέ της προσοχής κανενός ότι ζούμε και πάλι δύσκολους καιρούς και ότι στις δυσκολίες το μόνο αποτελεσματικό όπλο που έχουμε να αντιτάξουμε είναι η συνεννόηση, η σύμπνοια και η αλληλεγγύη. Οι πρόγονοί μας μας το δίδαξαν με γενναίες πράξεις για κάθε δύσκολη στιγμή. Έτσι που να γίνεται ιστορικός κανόνας αυτό που όρισε ο Ποιητής, Πώς : Η μεγαλωσύνη των Εθνών δεν μετριέται με το στρέμμα, αλλά με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και το αίμα.
Μάνιος Παναγιώτης
