Καθήκοντα Εισηγητή της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, για την Ετήσια Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, για τις Επιστροφές Αλλοδαπών το έτος 2019, ανατέθηκαν στον Βουλευτή ΠΕ Κοζάνης Στάθη Κωνσταντινίδη. Ακολουθεί η εισήγηση:
«Ο Συνήγορος του Πολίτη συνιστά σε εθνικό επίπεδο τον Μηχανισμό Εξωτερικού Ελέγχου των διαδικασιών επιστροφής των πολιτών τρίτων χωρών στις χώρες καταγωγής τους, σύμφωνα με την σχετική ευρωπαϊκή «Οδηγία Επιστροφών» και το ν. 3907/2011 που την ενσωμάτωσε στην ελληνική έννομη τάξη.
Ποιος ο ρόλος της Αρχής στη διαδικασία των επιστροφών;
- Ελέγχει τη νομιμότητα των διαδικασιών επιστροφής.
- Παρακολουθεί τις διάφορες φάσεις της:
- με αυτοψίες σε Προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης (ΠΡΟΚΕΚΑ) ή κρατητήρια,
- με επισκόπηση των υπηρεσιακών φακέλων,
- με συμμετοχή των στελεχών της Αρχής σε επιχειρήσεις αναγκαστικής επιστροφής από την ξηρά, την θάλασσα και τον αέρα.
- Έχει ακώλυτη πρόσβαση σε δομές, πρόσωπα και έγγραφα.
- Διεξάγει δειγματοληπτικούς ελέγχους και συντάσσει εκθέσεις με παρατηρήσεις προς τη Διοίκηση, που πρέπει να απαντήσει αιτιολογημένα.
- Δημοσιοποιεί τα συμπεράσματά της σε ειδική έκθεση, και την παρουσιάζει στη Βουλή, όπως εν προκειμένω.
- Συνεργάζεται με τον Μηχανισμό Αναφορών της FRONΤEX για την εξέταση καταγγελιών/αναφορών.
- Δεν υποκαθιστά όμως τα δικαστήρια ούτε εκπροσωπεί τον υπήκοο τρίτης χώρας ενώπιον τους ή ενώπιον της διοίκησης.
Τον έλεγχο αυτό ασκεί για την εξασφάλιση της νομιμότητας και της διαφάνειας και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των επιστρεφομένων προσώπων.
ΤΙ ΕΛΕΓΧΕΙ Ο ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ:
Τον σεβασμό των επιστρεφομένων από πλευράς συνθηκών και μεταχείρισης.
Την προστασία των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων, ιδίως του δικαιώματος πρόσβασης στη διεθνή προστασία.
Τον εντοπισμό ευάλωτων προσώπων.
- Την ύπαρξη κατάλληλης και έγκαιρης ενημέρωσης για τη διαδικασία επιστροφής.
- Την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και πιστοποιητικού ιατρικής εξέτασης για την ικανότητα ταξιδίου.
- Την πληρότητα του υπηρεσιακού φακέλου.
- Το σεβασμό αιτήματος προσωρινής διαταγής, δηλαδή προσωρινής δικαστικής προστασίας.
Την ύπαρξη υπηρεσιών διερμηνείας.
Τις συνθήκες διαμονής/κράτησης.
Την άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας.
Την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας στην εφαρμογή μέσων δέσμευσης.
Την καταλληλότητα μέσων μεταφοράς.
Κάθε θιγόμενο πρόσωπο από τη διαδικασία επιστροφής μπορεί να υποβάλλει αναφορά στον Συνήγορο του Πολίτη, εγγράφως.
Στο έτος αναφοράς (2019), στο πλαίσιο της παραπάνω ελεγκτικής αρμοδιότητας της Αρχής, στελέχη της μετείχαν στα διάφορα στάδια απομάκρυνσης και οικειοθελών επιστροφών αλλοδαπών, και διενήργησαν αυτοψίες σε χώρους φύλαξης και διοικητικής κράτησης.
Είναι φανερό από τα συγκριτικά στοιχεία ότι τα στελέχη της Αρχής έχουν αποκτήσει σημαντική εξειδίκευση και εμπειρία στο πλαίσιο αυτής της αρμοδιότητας και υπηρετούν επαρκώς τον εγγυητικό ρόλο του εξωτερικού ελεγκτή στην ευαίσθητη περιοχή της προστασίας των δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξίας σε όλες τις φάσεις αντιμετώπισης του μεταναστευτικού ζητήματος.
Από τα παρατιθέμενα στοιχεία αποτελεί διαπίστωση της Αρχής ότι για το έτος 2019 δεν επιτεύχθηκε ο στόχος της αύξησης των επιστροφών παράτυπων μεταναστών στις χώρες καταγωγής τους.
Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι η μεγαλύτερη ομάδα υπηκόων που απομακρύνονται αφορά πολίτες από την Ουκρανία ή την Αλβανία, και όχι από χώρες καταγωγής που ταυτίζονται με την έξαρση του φαινομένου των μεταναστευτικών ροών του Αιγαίου.
Είναι γεγονός ότι το 2019 είχε ειδικά χαρακτηριστικά, αφού αποτέλεσε μία μεταβατική χρονιά τόσο στο θεσμικό όσο και στο διοικητικό και επιχειρησιακό πεδίο της κρατικής λειτουργίας για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού φαινομένου.
Πρακτικά, η εναλλαγή των δύο κυβερνήσεων στο μέσον του έτους σήμανε τη μετάβαση από την ήπια, ευρεία και υπέρμετρα ανεκτική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ, στην ενίσχυση των υποδομών και του στελεχικού δυναμικού, στην οργάνωση ενός αυστηρότερου συστήματος διαδικασιών αξιολόγησης των υποθέσεων και στον περιορισμό των προκλητικών παροχών, από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα δίκαιο και αποτελεσματικό πλαίσιο, που ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες, είναι όμως εναρμονισμένο στο διεθνές δικαιικό περιβάλλον.
Σήμερα, όμως, έχουμε ήδη ικανά συγκριτικά στοιχεία για το έτος 2020 που αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της εφαρμοζόμενης πολιτικής, και ενδεικτικά ας σημειωθούν οι αυξήσεις στις μεταφορές του τελευταίου τριμήνου Ιουνίου, Ιουλίου, Αυγούστου, 534% αυξήσεις επιστροφών, οι μειώσεις στις ροές, πολύ θεαματικά μεγέθη και εκεί, η μείωση των διαμενόντων στα ΚΥΤ και συνολικά στα νησιά του βορείου Αιγαίου, η μείωση στον αριθμό των εκκρεμοτήτων στην έκδοση αποφάσεων και βεβαίως η μεγάλη αύξηση των επιστροφών.
Στην έκθεσή του λοιπόν για το 2019 ο Συνήγορος διαπιστώνει ως σημαντικό το πρόβλημα της μακράς παραμονής αιτούντων άσυλο σε περιορισμό στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, και αναφέρεται στο γεγονός ότι η επίλυση των διοικητικών δυσλειτουργιών μπορούν να βελτιώσουν θεαματικά την αύξηση των επιστροφών.
Προαναφέρθηκαν ήδη από τον Συνήγορο συγκριτικά στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι η αύξηση των διοικητικά κρατουμένων δεν οδηγεί και σε αντίστοιχη αύξηση των επιστροφών.
Επ’ αυτού, ως επιτακτική τίθεται η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας στην κράτηση για όσους προορίζονται για επιστροφή.
Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι στο σύστημα επιστροφών μέγιστο διακύβευμα αποτελεί η αντοχή του κράτους δικαίου, ως θεμέλιου της ΕΕ. Αλλά και η αντοχή των κοινωνιών, θα συμπληρώσω, ως αναγκαίου όρου συνοχής, αποδοχής και ενσωμάτωσης!
Στο σύνθετο μεταναστευτικό ζήτημα είναι πράγματι λεπτή η ισορροπία ανάμεσα στην προάσπιση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων κατατρεγμένων ανθρώπων που αναζητούν έναν τόπο φιλοξενίας και εγκατάστασης και στη διαμόρφωση ενός τοπίου που δεν θα προσελκύει τις μεταναστευτικές ροές και δεν θα προκαλεί τις κοινωνίες υποδοχής, αφού κάτι τέτοιο δεν υπηρετεί τελικά ούτε το συμφέρον των προσφύγων.
Αναμφίβολα, ο στόχος της αποτελεσματικότητας (δηλαδή των επιστροφών), δεν μπορεί να επιτρέπει εκτροπές ή εκπτώσεις στα θεμελιώδη δικαιώματα και στην ανθρώπινη αξία.
Συγκεφαλαιωτικά συμπεράσματα της Έκθεσης:
- μειωμένος αριθμός επιστρεφομένων,
- αυξημένος αριθμός διοικητικής κράτησης,
- ελλείψεις στην παροχή υπηρεσιών υγείας, διερμηνείας,
- προβλήματα στις συνθήκες διαμονής,
- οργανωτικές/διοικητικές δυσλειτουργίες,
καταγράφονται όμως και ο μεγαλύτερος επαγγελματισμός των στελεχών της διοίκησης και η καλύτερη οργάνωση των επιχειρήσεων.
Ο Συνήγορος έχει ήδη καταγράψει τη θετική ανταπόκριση της Διοίκησης στις προηγούμενες παρατηρήσεις του.
Καταληκτικά, από τη μέχρι σήμερα εμπειρία υπάρχει η πεποίθηση ότι ο Συνήγορος του Πολίτη θα επιτελέσει εποικοδομητικά τη συνταγματική αποστολή της Ανεξάρτητης Αρχής, όποτε μάλιστα απαιτηθεί θα αποτελέσει και τον γνώμονα ευθυγράμμισης της εσωτερικής έννομης τάξης (στο νομοθετικό επίπεδο) και της διοίκησης (στο εφαρμοστικό) στην ενδυνάμωση των εγγυήσεων για την προστασία του πολίτη, σε κάθε περίπτωση εμφάνισης κρατικής αυθαιρεσίας.»
