Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος, η θέση της Ελλάδας και μια ιδιαίτερη περίπτωση
Για πολλούς ανθρώπους, η απόκτηση ενός σπιτιού αποτελεί στόχο ή και όνειρο ζωής. Πολλοί δεν τα καταφέρνουν, όμως, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να δίνουν για ενοίκιο ένα τσουχτερό ποσοστό των μηνιαίων αποδοχών τους. Οι μισοί περίπου Ευρωπαίοι που δεν είναι ιδιοκτήτες σπιτιού έχουν χάσει τις ελπίδες τους ότι θα αποκτήσουν ποτέ στέγη, σύμφωνα με μελέτη της τράπεζας ING που δημοσιεύτηκε το 2017. Για το 65% των ανθρώπων που δεν διαθέτουν σπίτι, η ιδιοκτησία είναι συνώνυμη με την επιτυχία.
Στην Ευρώπη, επτά στους 10 πολίτες (69,3%) ζούσαν το 2016 σε ιδιόκτητες κατοικίες, ενώ το 30,7% νοίκιαζε το σπίτι όπου έμενε. Στην Ευρώπη των 28, το 2016, το 42,6% ζούσε σε ιδιόκτητο σπίτι χωρίς δάνειο ούτε υποθήκη. Το 26,5% ζούσε σε ιδιόκτητη κατοικία για την οποία υπήρχε δάνειο ή υποθήκη σε εκκρεμότητα.
Κι ενώ οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ζουν σε δικό τους σπίτι χωρίς να αναγκάζονται να πληρώνουν ενοίκιο, αν κοιτάξουμε τα ποσοστά ανά χώρα, υπάρχει μια σημαντική διαφορά που καταγράφεται. Υπάρχει δηλαδή χώρα, όπου το ποσοστό της ιδιοκτησίας σπιτιού αγγίζει το 96%, ενώ υπάρχει και εκείνη όπου περίπου οι μισοί πολίτες μένουν σε ιδιόκτητη κατοικία (51,7%).
Ειδικότερα, τα υψηλότερα ποσοστά των πολιτών που μένουν σε ιδιόκτητο σπίτι καταγράφονται στη Ρουμανία, όπου το 96% είναι ιδιοκτήτες, τη Λιθουανία (90,3%), την Κροατία (90,1%), τη Σλοβακία (89,5%) και την Ουγγαρία (86,3%). Από την άλλη, μόλις κάτι παραπάνω από τον μισό πληθυσμό στη Γερμανία ζει σε δικό του σπίτι (51,7%) και την Αυστρία (55,0%), ακολουθούμενες από τη Δανία (62,0%), το Ηνωμένο Βασίλειο (63,4%), τη Γαλλία (64,9%) και τη Σουηδία (65,2%). Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο με κάτι παραπάνω από 7 στους 10 Έλληνες να ζουν σε ιδιόκτητη κατοικία.
Η Ρουμανία συγκεντρώνει το υψηλότερο ποσοστό ιδιοκτητών σπιτιών. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας Eurostat, το 96% των Ρουμάνων ζουν σε δικό τους σπίτι. Ωστόσο κυβερνητικές πολιτικές, οικονομικά δεδομένα, λιγότερες δυνατότητες ενοικίασης και μια αυξανόμενη κοινωνική πίεση για να γίνει κάποιος ιδιοκτήτης σπιτιού σημαίνει ότι η εμπειρία απόκτησης κατοικίας στη Ρουμανία έχει υπάρξει ευρέως διαφορετική όσον αφορά τις γενιές στη χώρα.
Το 1990, με το τέλος του κομμουνισμού, το κράτος είχε την ιδιοκτησία του 70% των διαμερισμάτων, δηλώνει ο Bogdan Suditu, ειδικός αστικού σχεδιασμού και καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου. Μόλις η κυβέρνηση άρχισε να πουλά τις κατοικίες, οι άνθρωποι έτρεξαν να αγοράσουν τα σπίτια όπου ζούσαν, συχνά σε πάρα πολλές ανταγωνιστικές τιμές.
«Πληρώνοντας 100.000 λέι για ένα διαμέρισμα το 1991 ήταν μια δίκαιη τιμή εκείνη την εποχή. Το 1994, αυτή ήταν η τιμή για μια έγχρωμη τηλεόραση», λέει ο Suditu στο BBC. Όχι μόνο η απόκτηση κατοικίες ήταν πιο εύκολη, αλλά και η ρουμανική κυβέρνηση έχτισε λιγότερα κτίρια μέχρι το 1996. Η αγορά ενός σπιτιού έγινε μια δημοφιλής επιλογή.
Παρότι στη Ρουμανία δεν υπήρχε πάντα μια κουλτούρα ιδιοκτητών σπιτιών, ωστόσο υπήρχε μια τάση προς την ιδιοκτησία. Σύμφωνα με τον Suditu, δεν υπήρχε κάποια σοβαρό δημόσιο αίτημα εναλλακτικό στην ιδιοκτησία κατοικίας. Για τον ίδιο όμως, ο ενθουσιασμός προκύπτει από την έλλειψη βιώσιμων εναλλακτικών στέγασης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πολίτες δεν είχαν ενημερωθεί για τις επιλογές τους. «Όλοι σου πουλούν την ιδέα της ιδιοκτησίας. Οι γονείς σου, οι τράπεζες σου προσφέρουν φτηνό δάνειο, η αγορά real estate σου προσφέρει πολλές επιλογές. Όλοι μιλούν για το πώς να γίνουν ιδιοκτήτες σπιτιού υπό οποιαδήποτε συνθήκη».
Καθώς έφτασαν στο στάδιο της ιδιοκτησίας, η στάση απέναντι σε αυτήν δεν άλλαξε εντός της χώρας. Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση έκανε την απόκτησηη ιδιοκτησία δύσκολη. Η Ρουμανία καθιέρωσε το πρόγραμμα Πρώτο Σπίτι το 2009 προκειμένου να βοηθήσει όσους το επιθυμούσαν να αποκτήσουν την πρώτη τους ιδιοκτησία. «Το πρόγραμμα βοήθησε να ζωντανέψει η αγορά real estate», δηλώνει ο μεσίτης πιστώσεων Dragos Nichifor. «Ενθάρρυνε τους κατασκευαστές, έδωσε όμως και πρόσβαση σε ευνοϊκά δάνεια».
Αφότου έχασε το πρώτο του διαμέρισμα μετά από το διαζύγιό του, ο 48χρονος Catalin Pomeanu, χρειάστηκε να παραδώσει το δεύτερο ακίνητό του στην τράπεζα το 2016, καθώς οι δόσεις σχεδόν είχαν φτάσει στο επίπεδο του μισθού του. Μετά από κάποιες εμπειρίες στο ενοίκιο, μπόρεσε να αγοράσει ένα σπίτι στην εξοχή, περίπου 60 χιλιόμετρα έξω από το Βουκουρέστι. Χρησιμοποίησε τα χρήματα από την πώληση ενός διαμερίσματος που είχαν αγοράσει οι γονείς του στη διάρκεια του προγράμματος ιδιωτικοποίησης το 1990. «Για μένα είναι ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα. Όχι μόνο η απόκτηση σπιτιού με αυλή, αλλά και το γεγονός ότι έχω το δικό μου σπίτι όπου μπορώ να κάνω ό,τι θέλω».
Κι ενώ σήμερα η ζωή στο ενοίκιο είναι κάτι που «αποτελεί κάτι το φυσιολογικό σε άλλες χώρες», η ενοικίαση στη Ρουμανία γίνεται αντιληπτή μόνο ως ένα προσωρινό στάδιο. «Δεν υπάρχει ένα ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο, κανένας νόμος που να ρυθμίσει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σε περίπτωση ενοικίου στη Ρουμανία», σημειώνει ο Dragos Nichifor. «Αυτός είναι ο βασικός λόγος που οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν ιδιοκτήτες του σπιτιού τους».
Οι κατασκευαστές δεν θεωρούν την ανέγερση κτιρίων προκειμένου τα σπίτια να δοθούν για ενοικίαση ως ένα βιώσιμο επιχειρηματικό μοντέλο. Οι τιμές των ενοικίων είναι πολύ χαμηλές, κάτι που σημαίνει ότι θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να βγάλουν τα λεφτά τους. Πολλοί ιδιοκτήτες στη Ρουμανία έχουν από ένα έως τρία διαμερίσματα, τα οποία, σύμφωνα με τον Nichifor, είναι συχνά παλιά και με χαμηλής ποιότητας έπιπλα.
Το 2015, η έγκυος σύζυγος του Razvan Dumitrasconiu, Giorgiana Boboutanu, απείχε μόλις δύο εβδομάδες από τη γέννα, όταν ο ιδιοκτήτης του σπιτιού τους τους είπε ότι θα πρέπει να αδειάσουν το διαμέρισμα γιατί ήθελε να το πουλήσει. Αναζητώντας διαμέρισμα να αγοράσουν, το ζευγάρι στράφηκε στο πρόγραμμα Πρώτο Σπίτι. Θα πληρώνουν το δάνειό τους για τα επόμενα 30 χρόνια. «Ήταν η μόνη λύση. Δεν είχαμε εναλλακτικές», δηλώνουν.
«Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα ήθελα να είμαι ενοικιαστής, εφόσον βέβαια είχα τη βεβαιότητα ότι θα έμενα εκεί όσο καιρό θα ήθελα», λέει ένας 31χρονος που αγόρασε ένα διαμέρισμα στα περίχωρα του Βουκουρεστίου το 2015. Χρησιμοποίησε τα χρήματα που απέκτησε πουλώντας ένα διαμέρισμα που κληρονόμησε. Το να έχει ένα σπίτι, ακόμη κι αν ήταν σε μια απομακρυσμένη περιοχή – ήταν για εκείνον το πιο ασφαλές που μπορούσε να κάνει.
Η Ρουμανία παραμένει μια χώρα ιδιοκτητών κατοικιών. Σύμφωνα με έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Περιφερειακού Αναπτυξιακού Προγράμματος της Ρουμανίας, «η απουσία σχεδόν της αγοράς ενοικίου» επιδρά στην ποιότητα της στέγασης, αυξάνοντας τα ποσοστά υπερπληρότητας, καθώς ολοένα και περισσότερες γενιές ή διευρυμένες οικογένειες ζουν μαζί.
Η ίδια έρευνα τονίζει ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των σπιτιών στη Ρουμανία αντιμετωπίζει σοβαρά ζητήματα, κατασκευαστικά, προβλήματα θέρμανσης και ελάχιστη ασφάλεια σε περίπτωση σεισμών. Η βασική αιτία είναι ότι πολλοί ιδιοκτήτες δεν μπορούν έχουν τα χρήματα για να λύσουν αυτά τα προβλήματα.
