Η ερώτηση αυτή είναι μάλλον ρητορική. Είναι γεγονός πως τόσο τα γονίδια όσο και πολλοί άλλοι παράγοντες παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού και σίγουρα κάποια παιδιά γεννιούνται πιο υπεύθυνα από άλλα. Στο να είναι όμως υπεύθυνο ένα παιδί καθοριστικό ρόλο παίζει το πώς μεγαλώνει, ποιους τρόπους διαπαιδαγώγησης χρησιμοποιούν οι γονείς του και ποιες αρχές και εφόδια του παρέχουν. Τα γονίδια και πολλούς άλλους παράγοντες δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε, ας δούμε λοιπόν, τι μπορούμε να κάνουμε εμείς σα γονείς για να μεγαλώσουμε υπεύθυνα παιδιά, τα οποία θα μπορούν να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους.
Υπευθυνότητα – τι σημαίνει;
Αν δούμε την οικογένεια ως «σύστημα», στο οποίο το κάθε μέλος αποτελεί ένα στοιχείο, μπορούμε να πούμε ότι για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα, πρέπει να βρίσκεται το κάθε μέλος, αλλά και τα μέλη μεταξύ τους σε μια ισορροπία. Ισορροπία μέσα σε αυτό το σύστημα υπάρχει εάν το κάθε μέλος διατηρεί ισορροπία ανάμεσα στις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του και είναι ευτυχισμένο με αυτό.
Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει, πρέπει οι γονείς του όλο και περισσότερο να του δίνουν τομείς στους οποίους είναι υπεύθυνο το ίδιο, ώστε να μάθει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του, προκειμένου να γίνεται ανεξάρτητο με την πεποίθηση ότι μπορεί να τα καταφέρει στη ζωή του. Θα πρέπει να υπάρχει μια εξέλιξη στην ανάθεση των ευθυνών που αναλαμβάνει το παιδί και οι ευθύνες να αναπροσαρμόζονται συχνά σύμφωνα με την εξέλιξή του. Το να γίνει υπεύθυνο ένα παιδί σημαίνει ότι χτίζει την ισορροπία του και αυτό αποτελεί προϋπόθεση για να δημιουργήσει αργότερα ένα δικό του «σύστημα οικογένεια».
Καθώς μεγαλώνει πρέπει να μάθει σταδιακά να παίρνει αποφάσεις για τη ζωή του με όλο και περισσότερες υποχρεώσεις, αλλά και με περισσότερα δικαιώματα και προνόμια και επίσης να έχει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στο σύστημα που λέγεται οικογένεια.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι ο βαθμός υπευθυνότητας που αναπτύσσει ένα άτομο έχει άμεσο αντίκτυπο στην προσωπική του εξέλιξη, στην εικόνα του εαυτού και στις σχέσεις του με τους άλλους.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των υπεύθυνων παιδιών;
Τα υπεύθυνα παιδιά χαρακτηρίζονται από ένα μεγάλο βαθμό συνεργασίας, η οποία είναι κατά μεγάλο μέρος ανεξάρτητη από την αντίδραση / αποδοχή του άλλου ή κάποιας «ανώτερης» δύναμης. Έχουν αναπτυγμένα εσωτερικά κίνητρα και αντιστέκονται πιο εύκολα σε πιέσεις των συνομηλίκων. Διακρίνονται από αυτοπεποίθηση σε βαθμό ευνοϊκό για τη θετική τους εξέλιξη, καθώς έχουν μια ρεαλιστική εικόνα του εαυτού τους με επίγνωση των δυνατών και αδύναμων σημείων τους. Έχουν επίγνωση των προσωπικών αναγκών τους και ικανότητα κατάλληλης έκφρασής τους και ταυτόχρονα ενδιαφέρονται για τις απόψεις των άλλων και αναγνωρίζουν τις ανάγκες και τα συναισθήματα τους, έχουν δηλαδή ανεπτυγμένο βαθμό «συναισθηματικής νοημοσύνης».
Ένα υπεύθυνο παιδί έχει επίσης επίγνωση για διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις σε μια κατάσταση ή σε ένα πρόβλημα και κάνει συνειδητές επιλογές για τις οποίες αναλαμβάνει τις ευθύνες και τις συνέπειές τους. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συμβάλλουν ουσιαστικά σε μια ανεπτυγμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων και γενικότερα σε μια ενεργητική στάση ζωής.
Πώς κάνουμε το παιδί μας ανεύθυνο;
Για να δούμε πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε την υπευθυνότητα του παιδιού μας, ίσως μας βοηθά να ξεκινήσουμε από την αντίθετη πλευρά – δηλαδή να δούμε ποιοι τρόποι διαπαιδαγώγησης κάνουν το παιδί να είναι ανεύθυνο.
Την ανευθυνότητα του παιδιού, την καλλιεργήσουμε όταν:
- συστηματικά «καλύπτουμε» το παιδί και δε βιώνει τις συνέπειες των πράξεών του.
- συστηματικά ανεχόμαστε και δικαιολογούμε ανάρμοστη ή επιθετική συμπεριφορά από το παιδίμε αποτέλεσμα να καλλιεργούμε ακριβώς αυτές τις συμπεριφορές.
- διορθώνουμε ή «πληρώνουμε» για τα λάθη του παιδιού.
- αναλαμβάνουμε τις υποχρεώσεις του παιδιού.
- δίνουμε τις «μάχες» του παιδιού.
- κάνουμε εμείς τις δουλειές που έχουμε αναθέσει στο παιδί .
- το παιδί έχει προνόμια χωρίς να είναι συνεπές στις υποχρεώσεις του.
- ο γονέας περιμένει το «τέλειο αποτέλεσμα» όπως το έχει φανταστεί ο ίδιος.
- οι γονείς είναι υπερπροστατευτικοί και
- Έχουν την τάση να «προστατεύουν» το παιδί του από τις συνέπειες των πράξεών του.
- Οδηγούν το παιδί «βήμα – βήμα» χωρίς το να αφήνουν να δοκιμάζει δικούς του τρόπους επίλυσης προβλημάτων.
- «Σερβίρουν» έτοιμες λύσεις και δεν αφήνουν το παιδί να βρει δικές του λύσεις.
- Αφαιρούν όλες τις δυνατότητες επιλογής από το παιδί.
- Εξασθενούν την πίστη του παιδιού τους στην ικανότητά του να λύσει τα δικά του προβλήματα.
Πώς κάνουμε τα παιδιά μας υπεύθυνα;
Μπορείτε να διδάξετε το παιδί σας να είναι υπεύθυνο από πολύ μικρή ηλικία. Βασικός στόχος σας πρέπει να είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να γίνεται όλο και περισσότερο ανεξάρτητο από εσάς. Αυτό σημαίνει να υποστηρίζετε κάθε πρωτοβουλία του για πράγματα που προσπαθεί να κάνει μόνο του και να του δείξετε ότι πιστεύετε ότι μπορεί να τα καταφέρνει. Δεχτείτε την καλύτερη προσπάθεια του παιδιού σας ακόμα και αν το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι αντάξιο των προσδοκιών σας.
Η υπευθυνότητα του παιδιού καλλιεργείται επίσης όταν περάσετε το μήνυμα στο παιδί ότι αυτά που μπορεί να κάνει (να ντυθεί, να πλένεται κ.τ.λ.), τα περιμένετε να τα κάνει και έχει υποχρέωση να τα κάνει. Καθημερινά αφήστε το να τρώει μόνο του, να ντύνεται μόνο του και ό, τι μπορεί να κάνει. Δώστε στο παιδί σας δουλειές να κάνει, έχοντας υπόψη όμως ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να διδάξετε στα παιδιά σας να δουλεύουν από ό, τι για να κάνετε τη δουλειά εσείς οι ίδιοι. Έτσι π.χ. σίγουρα μπορείτε να μαζέψετε πολύ πιο γρήγορα εσείς οι ίδιοι τα παιχνίδιά του και το αποτέλεσμα θα είναι πολύ πιο ικανοποιητικό, αλλά είναι πολύ πιο σημαντικό να μάθει το παιδί να το κάνει μόνο του. Εδώ η ενθάρρυνση και η ενίσχυση των προσπαθειών του παιδιού είναι απαραίτητες, καθώς και η επιβράβευσή του.
Περάστε το μήνυμα ότι έχετε εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και δώστε του το δικαίωμα να κάνει λάθη. Δείξτε στο παιδί την ικανοποίηση σας για το κάθε βήμα που κάνει, αφήνοντάς του όμως να έχει κάποιο λόγο σχετικό με το πώς θα κάνει μια «δουλειά» του.
Στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας συμβάλλει επίσης ουσιαστικά, το να καλλιεργήσετε στο παιδί τη στάση να θέτει στόχους. Για να το πετύχετε αυτό εκφράστε δικές σας προτάσεις για πιθανούς στόχους που μπορεί να θέσει το παιδί σας και τονίστε τα θετικά αποτελέσματα που θα έχει η επίτευξή τους.
Τι είναι οι «φυσικές συνέπειες»;
Ο όρος «φυσικές συνέπειες» αναφέρεται στο ότι θα πρέπει να μάθουμε στο παιδί μας την σχέση αιτία-αποτέλεσμα. Μέσα σε ασφαλή πλαίσια αφήνουμε το παιδί να πειραματιστεί και να έχει την εμπειρία των συνεπειών εσφαλμένων επιλογών, η οποία είναι ένα πολύτιμο μάθημα ζωής και βοηθά τα παιδιά να γίνουν πιο υπεύθυνα. Πολλοί γονείς από τη θέληση τους να προστατέψουν τα παιδιά τους από αρνητικά βιώματα, επεμβαίνουν και το παιδί δε μαθαίνει τα επακόλουθα των πράξεών του με αποτέλεσμα την έλλειψη πολύτιμων, δυσάρεστων μερικές φορές αλλά και πάλι πολύτιμων, εμπειριών.
Παράδειγμα – σχολικές εργασίες
Ένα παιδί που πάει στο δημοτικό δεν μπορεί να γίνει υπεύθυνο, εάν ο γονέας είναι συνέχεια «πάνω στο κεφάλι του» για να κάνει τις εργασίες του για να είναι «διαβασμένο» στο σχολείο. Σε αυτή την περίπτωση αυτό που πρέπει να κάνουμε για να ενισχύσουμε την υπευθυνότητα και να μάθει να δέχεται τις φυσικές συνέπειες των πράξεών του είναι: Ασφαλώς και βοηθάμε το παιδί στη μελέτη του, αλλά αν δεν έχει διαβάσει τα μαθήματά του μέχρι μια συγκεκριμένη ώρα, θα πρέπει να κλείσουν τα βιβλία και το παιδί πρέπει να πάει «αδιάβαστο» στο σχολείο για να βιώσει τις φυσικές συνέπειες (π.χ. την παρατήρηση από τη δασκάλα) αυτής της συμπεριφοράς. Πρέπει να περάσουμε το μήνυμα στο παιδί ότι το ίδιο επιλέγει να πάει αδιάβαστο στο σχολείο και θα πρέπει να είναι έτοιμο να δεχτεί και τις φυσικές συνέπειες στο σχολείο από αυτή του την επιλογή.
Να δώσουμε επιλογές στα παιδιά;
Μερικοί γονείς παίρνουν πάρα πολλές αποφάσεις για λογαριασμό των παιδιών τους, γιατί θέλουν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τις λανθασμένες επιλογές και τις επώδυνες συνέπειές τους. Αυτό είναι βέβαια κατανοητό, αλλά το παιδί σας με αυτό τον τρόπο στερείται από ευκαιρίες να μάθει και παίρνει ταυτόχρονα το μήνυμα ότι είναι ανίκανο να παίρνει μόνο του τις αποφάσεις του. Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν και δείχνουν ολοένα περισσότερη υπευθυνότητα, σταδιακά δίνετέ τους μεγαλύτερη ελευθερία αποφάσεων για τη ζωή τους. Αν περιμένετε περισσότερη υπευθυνότητα από τα μεγαλύτερα παιδιά σας, δώστε τους περισσότερα προνόμια. Αυτό τα ενθαρρύνει να συνεχίσουν να φέρονται υπεύθυνα και να παίρνουν σωστές αποφάσεις. Τους δίνει αυτοπεποίθηση.
Τι είναι τα όρια και οι κανόνες;
Πρέπει να βάλετε κάποια σταθερά όρια στο παιδί σας και θα πρέπει να υπάρχουν κάποιοι κανόνες στο σπίτι σας, οι οποίοι θα είναι σαφείς, θα τους έχετε εξηγήσει στο παιδί και θα πρέπει να είστε σταθεροί στην τήρησή τους. Για να ορίσετε τους κανόνες και τα όρια πρώτα σκεφτείτε: Είναι λογικές οι προσδοκίες που έχετε από το παιδί; Είναι σαφείς οι κανόνες; Ξέρει το παιδί δηλαδή τι πρέπει να κάνει, πώς πρέπει να το κάνει και πότε πρέπει να το κάνει;
Γυρίζοντας στο αρχικό μας ερώτημα, αν γεννιούνται ή γίνονται τα παιδιά υπεύθυνα, συμπεραίνουμε ότι οι γονείς μπορούν να καλλιεργήσουν με πολλούς τρόπους την υπευθυνότητα του παιδιού τους. Έχοντας ως βάση την εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού και τον σεβασμό στις επιλογές του, με σταθερότητα και συνέπεια στον τρόπο διαπαιδαγώγησής τους αλλά και δίνοντας οι ίδιοι το πρότυπο υπεύθυνης συμπεριφοράς, οι γονείς συμβάλλουν ουσιαστικά στο να μεγαλώσουν ένα παιδί υπεύθυνο, το οποίο κάνει συνειδητές επιλογές σε όλους τους τομείς της ζωής του.
Πηγή:themamagers.gr
