Στην καρδιά της δυτικής Μακεδονίας. Αφιέρωμα, από τη Σιάτιστα…. στη Βλάστη

Σιάτιστα, μια ιστορία σαν παραμύθι

Η Σιάτιστα, με πανεύκολη πια πρόσβαση μέσω της Εγνατίας οδού, είναι μια πόλη που θα σε υποδεχτεί με σεμνότητα, χωρίς τουριστικά φτιασιδώματα και κραυγαλέα αξιοθέατα. Είναι βέβαιο πως αν κάποιος δεν ξέρει την ιστορία της, σίγουρα θα την προσπεράσει καθώς και εδώ η νεοελληνική πρακτική των προηγούμενων δεκαετιών «όλα… τσιμέντο να γίνουν» έχει επικρατήσει καταφανώς. Ωστόσο, πίσω από τα κτίρια της σύγχρονης πολεοδομικής αισθητικής, είναι ακόμα ορατό το γνήσιο πρόσωπο μιας αυθεντικής και αρχοντικής μακεδονικής πολιτείας.

Η ιστορία της Σιάτιστας μοιάζει με παραμύθι. Ηταν κάπου εκεί στα μέσα του 16ου αιώνα όταν βλαχόφωνοι ποιμένες μαζί με καταδιωκόμενους πληθυσμούς από την Ηπειρο, τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία σχημάτισαν εδώ, στις πλάγιες του Ασκιου όρους, τους πρώτους οικιστικούς πυρήνες. Οι κάτοικοι καταπιάστηκαν αρχικά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ δημιουργήθηκαν και μερικές μικρές βιοτεχνίες. Αργότερα -λόγω του τοπικού κλίματος- όλο και περισσότεροι ξεκίνησαν να ασχολούνται με την αμπελουργία, καθιστώντας μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα τη Σιάτιστα μια από τις σημαντικότερες αμπελουργικές περιοχές της Ελλάδας. Παράλληλα, ιδιαίτερα προσοδοφόρα αποδείχθηκε η επεξεργασία δέρματος και γούνας που γινόταν σε μικρές οικοτεχνίες.

Μια πόλη με δυο πρόσωπα

Τον 18ο και τον 19ο αιώνα η Σιάτιστα ήταν μια εύρωστη οικονομικά πόλη, άριστα οργανωμένη και μια από τις ελάχιστες στην ελλαδικό χώρο που διέθετε πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης!

Τότε χτίστηκαν τα περίβλεπτα αρχοντικά, οι λαμπρές εκκλησίες και τα πολυθέσια σχολεία που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στον οικιστικό ιστό της σύγχρονης κωμόπολης που χωρίζεται στις συνοικίες Χώρα και Γεράνεια. Διατρέχοντας τον κεντρικό δρόμο της πόλης, μάλλον δεν θα εντυπωσιαστείτε ιδιαίτερα, καθώς τα άχρωμα τσιμεντένια κτίρια είναι αυτά που επικρατούν ολόγυρα, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Αξίζει ωστόσο να αφήσετε το όχημά σας και να αναζητήσετε τα περίφημα αρχοντικά που βρίσκονται διάσπαρτα ανάμεσα σε νεόδμητες οικοδομές.

Από τα πιο εντυπωσιακά σιατιστινά αρχοντικά είναι της Πούλκως, του Νεραντζόπουλου, του Κανατσούλη, του Μανούση, του Πουλκίδη, της κυρα-Σανούκως, του Τσιότσιου, του Τζιούρα, του Μαλιόγκα. Επισκέψιμα είναι τα αρχοντικά Νεραντζόπουλου, Πούλκως, Μανούση, Δίντσιου, Δόλγκηρα.

Πληροφορίες για να μάθετε ποια αρχοντικά είναι ανοιχτά στο κοινό θα σας δώσει ο δήμος στο τηλέφωνο 24650-22800.

Ενδιαφέρον έχουν η Παλαιοντολογική Συλλογή και το Βοτανικό Μουσείο, τα οποία στεγάζονται στο νεοκλασικό κτίριο του Τραμπάντζειου Γυμνασίου, κτίσμα του 1906.

Στην κεντρική πλατεία της Γεράνειας δεσπόζει η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1677) με το λεπτοδουλεμένο επίχρυσο τέμπλο. Να πάτε ώς το μοναστήρι του Αϊ-Λια που δεσπόζει σε κοντινό ύψωμα για να δείτε τις πολύτιμες αγιογραφίες στις οποίες απεικονίζονται άγιοι της Ορθοδοξίας και οι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι! Στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου λειτουργεί το Εκκλησιαστικό Μουσείο. Από τα πρατήρια και τα καταστήματα της πόλης θα προμηθευτείτε τον περίφημο σιατιστινό «ηλιστό οίνο», ένα κρασί που παράγεται από τρεις διαφορετικές ποικιλίες σταφυλιών που ξεραίνονται για 60 ημέρες.

Ακόμη, αξίζει μια επίσκεψη στο οινοποιείο «Δυο Φίλοι» (τηλ. 6945565068, κ. Γιάννης).

Από την Εράτυρα στο βυζαντινό Σισάνι

Αφήνουμε λοιπόν πίσω τη Σιάτιστα και οδηγώντας για δεκατρία χιλιόμετρα κατευθυνόμαστε προς την Εράτυρα (παλιά Σέλιτσα) που κουρνιάζει σε υψόμετρο 800 μ., στη γυμνή από βλάστηση ράχη του όρους Ασκιο ή Σινιάτσικο. Χαρακτηριστικό δείγμα μακεδονίτικης πόλης η Εράτυρα, με παλιά δίπατα σπίτια, άφθονα τρεχούμενα νερά και τη σημαντική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κτίσμα του 1844, είναι ό,τι πρέπει για μια στάση και περιήγηση στις παραδοσιακές της γειτονιές.

Δεκαπέντε χιλιόμετρα βορειότερα, το καταπράσινο χωριό Σισάνι ακουμπά στην εύφορη κοιλάδα που διασχίζει ο ποταμός Μύριχος, δίπλα στη νεότευκτη τεχνητή λίμνη. Το γεωργικό σήμερα Σισάνι είναι πασίγνωστο στη Μακεδονία για την παραγωγή φασολιών με την ιδιαίτερη ξεχωριστή γεύση. Μάλιστα τελευταία, νέοι κυρίως παραγωγοί έχουν στραφεί στη βιολογική καλλιέργεια, δημιουργώντας ένα πρότυπο, πιστοποιημένο προϊόν, που γίνεται ανάρπαστο στα καταστήματα βιολογικών τροφίμων.

Στις παρυφές του χωριού έχουν ανασκαφεί ερείπια του μεγαλόπρεπου επισκοπικού βυζαντινού ναού, της παλαιάς μητρόπολης του Σισανίου (11ος αι.). Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1991 και έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα. Σήμερα ο σπουδαίος αυτός αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος καθώς έχει γίνει μια ιδιαίτερα προσεγμένη ανάδειξη (πληροφορίες Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης, τηλ. 24610 98800). Το Σισάνι διαθέτει υποδομές για διαμονή και φαγητό, ενώ ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι μια βόλτα στον παραλίμνιο δρόμο που τρέχει γύρω από τη μικρή τεχνητή λίμνη του ποταμού Μύριχου.

Από το Σισάνι ανηφορίζοντας τον ασφάλτινο δρόμο για 8 χιλιόμετρα, θα συναντήστε στις δασωμένες παρυφές του Ασκιου όρους και σε υψόμετρο 1.100 μέτρων τον ορεινό οικισμό Νάματα (παλιότερα Πιπιλίστα), που οφείλει το όνομά του στα άφθονα πηγαία νερά που αναβλύζουν παντού από τα σπλάχνα του βουνού (νάμα=πηγή). Ρωτήστε στον ξενώνα ή στην ταβέρνα να σας υποδείξουν το μονοπάτι που οδηγεί στο σπηλαιοβάραθρο της Δρακότρυπας και ζητήστε από τους ντόπιους να σας αφηγηθούν τις διάφορες δοξασίες και θρύλους για τον δράκο που ζούσε εδώ.

Το κτηνοτροφικό κεφαλοχώρι της Βλάστης

Από το Σισάνι ο ασφάλτινος ορεινός δρόμος που οδηγεί στην Πτολεμαΐδα καταλήγει μετά από 8 χιλιόμετρα γερής ανάβασης στο βλαχοχώρι Βλάστη, χτισμένο σε ύψος 1.200 μέτρων, σε κατάφυτη από οξιές, μασχάλη του βουνού που συνδέει το Ασκιο όρος με το Μουρίκι. Πρόκειται για ένα νοικοκυρεμένο κεφαλοχώρι και σίγουρα όταν το πρωτοαντικρίζεις αποτελεί μια ευχάριστη έκπληξη, εδώ στα ορεινά του νομού Κοζάνης. Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Mπλάτσι ή Βλάτσι. Επί Τουρκοκρατίας υπαγόταν διοικητικά στη σουλτανομήτορα, γεγονός που του εξασφάλισε αρκετά προνόμια. Κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν αρχικά η κτηνοτροφία.

Τον 19ο αιώνα το Μπλάτσι μετεξελίχθηκε σε ένα πλούσιο κεφαλοχώρι και ένα από το μεγαλύτερα τσελιγκάτα των Βαλκανίων. Στα τυροκομεία του έφτιαχναν σπουδαία τυροκομικά προϊόντα, ενώ δημιουργήθηκαν και πολλές μικρές οικοτεχνίες επεξεργασίας μαλλιού, υφαντουργεία και εργαστήρια αργυροχοΐας. Οι εύστροφοι στο εμπόριο Μπλατσιώτες δημιούργησαν αντιπροσωπείες που αργότερα έγιναν εύρωστες παροικίες στη Βιέννη, στο Βουκουρέστι, στο Βελιγράδι και στην Κωνσταντινούπολη.

Παρ’ όλα αυτά, ο 20ός αιώνας δεν ξεκίνησε καλά για τη Βλάστη. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και αργότερα ο Β’ Παγκόσμιος και ο Εμφύλιος διέλυσαν τη μικρή οικονομία του ορεινού χωριού οδηγώντας τους περισσότερους κατοίκους στα μεγάλα αστικά κέντρα (κυρίως στη Θεσσαλονίκη), αλλά και στη μετανάστευση στο εξωτερικό. Σήμερα η Βλάστη προσπαθεί να ανακάμψει, κυρίως με την παραγωγή ποιοτικών τυροκομικών προϊόντων, αλλά και με την ανάδειξή της ως ορεινού προορισμού.

Από τη Βλάστη ξεκινούν πολλά πεζοπορικά μονοπάτια που κατευθύνονται τόσο προς το Ασκιο όρος όσο και προς το κατάφυτο με πυκνά δάση οξιάς Μουρίκι. Υψηλής φυσιολατρικής αξίας είναι η δασική διαδρομή (έχει πλέον ασφαλτοστρωθεί το σύνολο του δρόμου) που οδηγεί στο γειτονικό βλάχικο κεφαλοχώρι της Κλεισούρας. Ομως τον χειμώνα καλό θα ήταν να την αποφύγετε αφού όλη αυτή η περιοχή πιάνει πολύ χιόνι.

Δυο λόγια για το Ασκιο όρος

Το Ασκιο όρος ή Σινιάτσικο, με την ψηλότερη χαρακτηριστική κωνική του κορυφή να αγγίζει τα 2.111 μέτρα, είναι ορατό από όλο το υψίπεδο της Δυτικής Μακεδονίας. Ενα μεγάλο μέρος του εντυπωσιακού βουνού είναι απογυμνωμένο από βλάστηση (κυρίως προς την πλευρά της Σιάτιστας), καθώς εδώ έβοσκαν για εκατονταετίες πολυπληθή κοπάδια αιγοπροβάτων. Σε αρκετά όμως σημεία του αναπτύσσονται συμπαγή δάση οξιάς, βελανιδιάς και σκόρπιες συστάδες μακεδονικών ελάτων. Το ομορφότερα δασικά οικοσυστήματα τα συναντάμε στο σημείο όπου το Ασκιο συνδέεται με τον ορεινό όγκο του βουνού Μουρίκι, στο ύψος των χωριών Σισανίου, Βλάστης και Ναμάτων.

Η πανίδα του βουνού είναι πλούσια και περιλαμβάνει τα μεγάλα θηλαστικά που έχουν χαθεί από τα βουνά του Νότου, όπως η αρκούδα, ο λύκος και το ζαρκάδι. Δυστυχώς και εδώ η αιολική βιομηχανία έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της με γιγαντιαίων διαστάσεων ανεμογεννήτριες, διανοίξεις νέων δρόμων σε απάτητες κορυφογραμμές και εκατοντάδες χιλιόμετρα καλωδίων και πυλώνων υψηλής τάσης. Είναι προφανές ότι τα φαραωνικά αυτά έργα δεν συνάδουν με τον προσανατολισμό των ντόπιων κοινωνιών και των αρμόδιων δημοτικών φορέων για ήπια τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.

Διαμονή

Λόγω των ιδιαίτερων συνθήκων που έχει δημιουργήσει η πανδημία, θα πρέπει οπωσδήποτε να έρθετε σε επαφή με τα αναφερόμενα ξενοδοχεία και τους ξενώνες για να βεβαιωθείτε ότι λειτουργούν και καλύπτουν τις δικές σας απαιτήσεις σχετικά με τα μέτρα υγειονομικής προστασίας.

Σιάτιστα

● Ξενώνας «Σιατιστινό Αρχονταρίκι», τηλ.: 24650 47020
● Ξενοδοχείο «Σιάτιστα», τηλ. 24650 47047
● Ξενοδοχείο «Iberis», τηλ. 24650 47054

Σισάνι

● Συγκρότημα επιπλωμένων διαμερισμάτων «Μύριχος», τηλ. 24630 92550

Νάματα

● Ξενώνας «Νάματα», τηλ. 6937249595, κ. Δέσποινα

Βλάστη

● «Κτήμα Γιαννιώτη», τηλ. 24630-92090
● Ξενοδοχείο «Λάμπας», τηλ. 24630-92111

📌 Κείμενο – φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / viewsofgreece.com

Πηγή easy.gr