*Του Μάνιου Παναγιώτη τ. Δ/τη της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης Σιάτιστας «ΜΑΝΟΥΣΕΙΑ»
Στις 24 Ιουνίου 2021 θα κλείσουν 223 χρόνια απο κείνη την ημέρα, την μοιραία για το έθνος μας και για ολόκληρο το Βαλκανικό χώρο, τη μέρα που ο καιμακάμης του Βελιγραδίου με εντολή του Σουλτάνου στραγγάλισε μετα απο άγρια βασανιστήρια και έπνιξε σπο το φρούριο Νεμπόισα στο Δούναβη τα ιερά κορμιά των οκτώ ηρώων, πρωτο-μαρτύρων του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα: Του εθνεγέρτη ΡΉΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ και των επτά αφοσιωμένων συντρόφων του.
Του Σιατιστινού Θεοχάρη Τουρούντζια, των Καστοριανών αδελφών Παναγιώτη και Ιωάννη Εμμανουήλ, απο μητέρα Σιατιστινή, του Δημητρίου Νικολίδη απο τη Ζίτσα Ιωαννίνων, του Αντώνη Κορωνιού και του Ευστράτιου Αργέντη απο τη Χίο και του Κύπριου Ιωάννη Καρατζά απο τη Λευκωσία. Η σχέση του παμβαλκάνιου επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή με τη Σιάτιστα, με τα άξια τέκνα της διασποράς στις κεντροευρωπαϊκές χώρες και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες ήταν ουσιαστική , καθοριστική μάλλον για την επαναστατική του δράση. Στην εμπνευσμένη προσπάθειά του να αφυπνίσει το υπόδουλο γένος αλλά και τους άλλους Βαλκανικούς λαούς με τα ενθουσιώδη του κείμενα και τις εκδόσεις επαναστατικών, πατριωτικών θουρίων, προκηρύξεων, και μεταφρασμένων γαλλικών βιβλίων, βρήκε μοναδικούς και συνειδητά προσηλωμένους κοινωνούς και υπηρέτες των ιδεών του τους Σιατιστινούς της Βιέννης. Πρώτους και αναντικατάστατους συντρόφους , τους αδελφούς Πούπλιο και Γεώργιο Πούλιο, οι οποίοι έκαναν το τυπογραφείο και την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ τους στρατηγείο της μυστικής επαναστατικής Εταιρείας του ΡΗΓΑ!!
Η Σιάτιστα είχε σχετισθεί και πολύ νωρίτερα ,απο το 1770 ακόμη με απελευθερωτικές προσπάθειες, ατυχείς όμως και μοιραία καταστροφικές, όταν η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσσίας , «του ξανθού γένους » η Αυτοκράτειρα έστειλε το ναύαρχο Αλέξη Ορλώφ να κινήσει επανάσταση των ομόδοξων Ελλήνων απο το Μωριά με πρωταγωνιστή των κινητοποιήσεων το Σιατιστινό Γεώργιο Παπαζώλη (Παπάζογλου) σπουδαίο αξιωματικό του ρώσικου στρατού. Οι συνέπειες αυτής της αποτυχημένης απόπειρας ήταν τραγικές και κόστισαν μεγάλες απώλειες στον υπόδουλο λαό μας.
Οι καιροί όμως συν τω χρόνω άλλαξαν. Οι Έλληνες δεν είδαν να επαληθεύονται οι προφητείες ή «οπτασίες» του Αγαθάγγελου οι οποίες ψευδώς είχαν χρονολογηθεί από το 1279 ενώ πρωτοκυκλοφόρησαν σε φυλλάδα το 1750. Η σωτηρία μας απο το ξανθό ομόδοξο έθνος (τους Ρώσους) είχε γίνει βαθειά πίστη ως μελλούμενο στις λαϊκές μάζες, οι οποίες πάντα ρέπουν και τρέφονται με μύθους , χρησμούς και ιερές προσδοκίες, οι οποίες γαλουχούν γενιές ολόκληρες, ώσπου να πάρει τη θέση τους ο ορθολογισμός και η τεκμηριωμένη κρίση για τα γεγονότα, τους ανθρώπους και τις κινητήριες ιδέες της Ιστορίας. Κι αφου δεν «ήρθε ο Μόσχοβος να φέρει το σεφέρι», ήρθε ο καιρός κι οι χρόνοι τα φωτισμένα τέκνα της διασποράς των ελλήνων, σε δύση
-2-
κι ανατολή να εμπνευστούν απο το Γαλλικό Διαφωτισμό,να επικαιροποιήσουν και να ξαναζωντανέψουν τα νάματα του αρχαιοελληνικού πνεύματος, να ενστερνισθούν και να κάνουν πίστη τους και παντιέρα τα υψηλότερα πανανθρώπινα ιδανικά, τις διαχρο-νικές και αναλλοίωτες αξίες της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ της ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ και της ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ. Αρχές που όπως πίστευε και ο άλλος μεγάλος διδάσκαλος του γένους , ο Αδαμάντιος Κοραής από το Παρίσι , είχαν στενή και άμεση σχέση μετην ουσία του αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Ο Ρήγας αποτύπωσε αυτο το πνεύμα με τις παραστάσεις και τις ιστορικές αναφορές του στην Αρχαία Ελλάδα στην περίφημη Χάρτα για να αφυπνήσει τις συνειδήσεις των ραγιάδων θυμίζοντας την ένδοξη καταγωγή τους ώστε να αγωνιστούν με πάθος για την Παλιγγενεσία .
Οι Μαρκίδες Πούλιου, και όλοι οι Σιατιστινοί και οι άλλλοι συνδρομητές και ανα-γνώστες της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ήταν ήδη προιδεασμένοι απο τις ειδήσεις και τα «ρεπορτάζ» όσων συνέβαιναν εις το Παρίσιον. Συζητήσεις αποφάσεις και νόμοι της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης. Γραμμένα σχεδόν σε κάθε έκδοση του φύλλου με τρόπο που δέν κινούσε την υποψία των αυστριακών λογοκριτικών αρχών, πετυχαίνονταν με τη δημοσιογραφική ικανότητά τους. Περνούσαν τα μηνύματα του νέου πολιτικού καθεστώτος της Επαναστατικής Γαλλίας, για πολιτικές ελευθερίες ανθρώπινα δικαιώ-ματα και εθνική ανεξαρτησία των λαών.
Όταν ήρθε ο Ρήγας στη Βιέννη το 1796 για την προετοιμασία και της διάδοσης των νέων πολιτικών αρχών στις οποίες θα στηρίζονταν η δική του η Ελληνική Επανά-σταση μαζί με όλων των Βαλκανικών λαών, βρήκε έτοιμες υποδομές και δίκτυα διακίνησης των έργων του στό τυπογραφείο των Μ.Π. Βρήκε ό,τι του χρειαζόταν: Πιστούς και έμπειρους συμπαραστάτες των πολιτικών του στόχων.
« Οι σπουδαιότεροι συνεργάται και προστάται του Ρήγα στο εθνεγερτήριο έργο του υπήρξαν αναμφισβήτητα οι τυπογράφοι Μαρκίδες Πούλιου» σημειώνει ο ερευνητής Γεωρ. Λάιος, ενώ ο Σπυρίδων Λάμπρου ειδικότερα αναφέρει οτι «…χωρίς τους Μαρκίδες Πούλιου δεν νοείται δράση του ΡΗΓΑ. Ο Ρήγας Βελεστινλής δεν δύναται να εννοηθεί άνευ των συνεργατών του,διότι υπήρξαν οι παρ αυτού μυηθέντες, οι μετ αυτού συνεργασθέντες,οι μετ αυτού συμμαρτυρήσαντες !»
Εκτός απο την ομάδα των συντρόφων που συνελήφθησαν , μετά την προδοσία του Οικονόμου ,και απαγχονίστηκαν στο Βελιγράδι, όλοι Οθωμανοί υπήκοοι ,υπήρξε και μιά μεγαλύτερη ομάδα απο μέλη, αυστριακούς υπηκόους που συνελήφθησαν μετα τις ανακρίσεις και οι περισσότεροι εκτοπίστηκαν στις 28 Απριλίου 1798. Ο Γεώργιος Θεοχάρης από την Καστοριά, ο Σερβοέλληνας Φίλιππος Πέτροβιτς, ο Κωνσταντίνος Τούλλιος από την Πέστη, ο Αυστριακός γαλλοδιδάσκαλος Peters Gaspar, ο ένας αδελφός Γεώργιος Πούλιος και ο Κωνσταντίνος Δούκας Ρώσος υπήκοος Σιατιστινός κι αυτός και ο μεγαλύτερος σε ηλικία από όλους.. Άλλοι τρείς Σιατιστινοί ο Πούπλιος Πούλιος, ο φοιτητής της ιατρικής και κατόπιν ιατροφιλόσοφος Καρακάσης Δημήτριος και ο Μανούσης Ιωάννης, (θείος του Θεόδωρου Μανούση, μέλους αργό-τερα της Φιλικής Εταιρείας, και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας 1848-1858) διέφυγαν τη σύλληψη! Μνημονεύουμε τα ονόματα όλων αυτών των ένδοξων συμπατριωτών μας για να αποτίσουμε έναν ελάχιστο αλλά εσαεί οφειλόμενο φόρο
-3-
τιμής και ευγνωμοσύνης γιατί εστάθησαν γενναίοι, διαπρύσιοι κήρυκες της Επανάστασης. Στάθηκαν ψυχή τε και σώματι δίπλα στον ακούραστο πολιτικό διανοητή και εμπνευστή της πιο μεγάλης επανάστασης στα Βαλκάνια και σ ολόκληρη την Ευρώπη η οποία θα ξεκινούσε από την εξέγερση των Ελλήνων και θα εξαπλώνονταν σε όλη την οθωμανική Αυτοκρα-τορία.
Αν ευοδώνονταν το εγχείρημα του Ρήγα κι έπαιρνε σάρκα και οστά Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ με το σύνταγμά της, τη ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ θα είχαμε την πρώτη πολυεθνική Δημοκρατία στην Ευρώπη. Αυτό το όραμα του Ρήγα έβρισκε απήχηση κυρίως στους νέους οι οποίοι με ενθουσιασμό συμμετείχαν στην προετοιμα-σία της Επανάστασης. Νέοι ήταν οι περισσότεροι σύντροφοί του. Ενας από αυτούς τους φλογερούς επαναστάτες από τους νεότερους που συνόδευσαν στον τελευταίο σταθμό της ζωής τους το Ρήγα, και συμμαρτύρησαν ήταν ο συμπατριώτης μας ο Θεοχάρης Τουρούντζιας. Ο 22χρονος αεικίνητος έμπορος που διακινούσε όλο επαναστατικό υλικό από το τυπογραφείο της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ και κυρίως τον ΘΟΥΡΙΟ , το εκρηκτικό επαναστατικό σάλπισμα, την επαναστατική προκήρυξη και το «Στρατιωτικόν εγκόλπιον», από τη Βιέννη ως τη Βουδαπέστη και το Σεμλίνο σε όλους τους μυημένους ομογενείς αυτών των πόλεων. Η μοίρα του όμως προδιαγράφηκε όπως και των υπόλοιπων επτά, στις 19/12/1797 μέρα της σύλληψης του Ρήγα και του Περαιβού στην Τεργέστη μετά την επαίσχυντη προδοσία του ουτιδανού Κοζανίτη εμπόρου Δημητρίου Οικονόμου.
Ο Οικονόμου ήταν φανατικός και δηλωμένος αντίπαλος των συντρόφων και οπαδών του Ρήγα. Έπεσαν στα χέρια του τα κιβώτια με το επαναστατικά προπαπαγανδιστικά έντυπα που προορίζονταν μέσω του Αργέντη για τον Κορωνιό, εμπορικό συνεργάτη του προδότη. Ο Ρήγας είχε κρίνει μετά από επαφές με το προξενικό περιβάλλον της προστάτιδας όλων των επαναστατικών κινημάτων, Γαλλίας ότι θα συνεν-νοούνταν με τις γαλλικές δημοκρατικές δυνάμεις που είχαν καταλάβει τα Επτάνησα και την Πρέβεζα, και θα εξασφάλιζε συνάντηση και βοήθεια για την Επανάσταση από τον ίδιο το Βοναπάρτη !!
Από εκει σκόπευε να περάσει από το Σούλι, τα Τζουμέρκα και τα Άγραφα, την Πίνδο και από εκεί πίσω για τη Μάνη και όλη τη χερσόνησο του Μωριά.!! Πολλές φορές στην Ελληνική ιστορία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο προδοτικές ενέργειες ασυνείδητων ανθρώπων και άλλαξαν τον ρου της. Έτσι κρίθηκε και η μοίρα και η εξέλιξη της επαναστατικής δράσης στην οποία αναφερόμαστε πάλι από μια επαίσχυντη προδοσία.
Κατά τη γνώμη του ιστορικού Π. Ενεπεκίδη, η σύλληψη του Ρήγα και ο θάνατός του δεν υπήρξε μια εθνική (για τους Έλληνες) τραγωδία, όπως σημειώνει ο Ε. Στάθης στο σύγγραμμά του « ο Θούριος και το Σύνταγμα του Ρήγα». Ο χαμός του μπορεί να θεωρηθεί ως υπερεθνική και παγκόσμια απώλεια.!! Τα βρωμερά κίνητρα του προδότη Οικονόμου δεν ήταν μόνο «ιδεολογικά». Ήταν κυρίως ιδιοτελή. Συμβιβασμένος και βολεμένος με το καθεστώς της τυραννίας όπως και όλοι οι όμοιοί του, σκέφθηκε αφ ενός την οικειοποίηση της περιουσίας του συνεταίρου του, επαναστάτη Α. Κορωνιού και αφ ετέρου τα απώτερα και «υψηλότερα» λύτρα της προδοσίας του , όπως τεκμηριωμένα από τις ρώσικες αρχειακές πηγές της έρευνας του ιστορικού της Ρώσικης Ακαδημίας Γρηγόρη Άρςς προκύπτει:
Ο Δ. Οικονόμου ενήργησε και ζήτησε να του αναγνωρισθεί η σπουδαία υπηρεσία της προδοσίας προς την Πύλη και ήλπιζε στον ορισμό του από το Σουλτάνο ως Προξένου της Τουρκίας στην Τεργέστη. Ο αδελφός του Οικονόμου ήταν ήδη επιτετραμμένος του Τούρκου Πρεσβευτή στην Βιέννη. Τα στοιχεία είναι καταγραμμένα στην έκθεση του Ρώσου Προξένου στην Τεργέστη προς την Πετρούπολη.
Δυστυχώς το κίνημα του Ρήγα Βελεστινλή , οι σύντροφοί του και ο ίδιος προσωπικά είχαν πολλούς εχθρούς και οι φανατικότεροι όλων ήταν δυστυχώς Έλληνες. Δίπλα στον Οικονόμου ο αχρείος συμπατριώτης του Κοζανίτης Μιχαήλ Περδικάρης έγραψε λίβελο κατά του Ρήγα με τον τίτλο «Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων» όπου ο θρασύ-τατος αυτός ψευδο-λόγιος ιατρός καθυβρίζει τον εθνικό μας βάρδο και πρωτεπανα-στάτη, διότι η ευαγγελιζόμενη επανάσταση θα του χαλούσε τη δουλική του γαλήνη καθώς και πάρα πολλών άλλων. Η τότε επίσημη εκκλησία δεν ολιγώρησε και «επαγρύπνησε» προ του κινδύνου να ανατραπεί η καθεστηκυία τάξη τόσων αιώνων. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως πριν το θάνατό του (του Ρήγα) εξέδωσε εγκυκλίους απαγορευτικές της κυκλοφορίας των έργων του επειδή «αντιβαίνουν στα δόγματα της Κραταιάς Βασιλείας του Σουλτάνου». Και μετά το θάνατό του πάλι το Πατριαρχείο, ο Γρηγόριος ο Ε΄ απαίτη-σε από όλους τους επισκόπους να κινηθούν και να κατάσχουν κάθε έντυπο της Πολιτικής Διοίκησης (του Συντάγματος δηλαδή), διότι,.. «οι δολερές του έννοιες συνεναν-τιούνται στα δόγματα της ορθοδόξου πίστεως» όπως έγραφε στις πατριαρχικές του επιστολές.
Είχαν συνασπισθεί κατά του Ελληνικού Διαφωτισμού και του πιο μαχητικού και ανυποχώρητου εκφραστή του όλες οι συντηρητικές, και σκοταδιστικές δυνάμεις της εποχής οι οποίες συγκροτούσαν το πιο αντιδραστικό πλέγμα οικονομικής πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας. Παρ όλα αυτά υπήρξαν αργότερα και ιερωμένοι, μοναχοί και λαϊκός κλήρος, που συνέδραμαν ποικιλοτρόπως την υπόθεση της Επανάστασης ακόμη και με την ίδια τους τη ζωή μερικοί.
Κάρπισε πάντως ο σπόρος των επαναστατικών ιδεών, όπως προ είπε και ο ίδιος ο Ρήγας Βελεστινλής!! Μέσα από την οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας λίγο αργότερα και με τη θυσία όλων των θρυλικών Αγωνιστών του 21 ήρθε η πολυπόθητη ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ !!.
